Scientology

De bedoeling van deze beoordeling is, te komen tot een inventarisatie van Scientology vanuit sociologisch oogpunt. De vraag is: Is Scientology een godsdienst en zo ja, wat voor soort godsdienst? Wij zullen een poging doen in deze beschouwing tot een eenduidig antwoord op deze vragen te komen. Wij zullen tevens enkele aspecten van Scientology beschrijven zoals wij die op dit moment zien. Deze tekst is gebaseerd op een nog steeds lopend onderzoek naar de Scientology Kerk, dat al heeft geleid tot publicatie van een paar artikelen en enkele bijdragen aan symposia. Wij hopen een boek over deze beweging uit te geven. Onze voorstelling van zaken is noch polemisch, noch apologetisch.

I. Is Scientology een godsdienst?

I.I. Wat bedoelen we met godsdienst?

Deze beoordeling mag geen aanleiding zijn voor een principiële discussie over de definitie van godsdienst. Wij kunnen desondanks kiezen voor een bruikbaar uitgangspunt en daartoe een minimum aantal kenmerken vastleggen die bij de meeste godsdiensten aanwezig zijn. Wij zijn ons bewust van het feit dat dit uitgangspunt vooralsnog de discussie over de definitie van godsdienst, die voortvloeit uit de opkomst van nieuwe godsdienstvormen, buiten beschouwing laat. Wij onderschrijven de stelling van Bryan Wilson1, dat tot de kenmerken van een godsdienst behoren:

* Een kosmologische zienswijze waarin het universum een betekenis heeft die is gerelateerd aan een of meer bovennatuurlijke krachten. Het begrip mens wordt niet begrensd door zijn aardse bestaan. Er is een voor en een na. De eindigheid van de mens wordt niet aangenomen.

* Een moraal die haar oorsprong heeft in deze kosmologische zienswijze. Zij ontleent daaraan voorschriften en richtlijnen die concorderen met de veronderstelde betekenis van het universum.

* Instrumenten met behulp waarvan menselijke wezens in contact kunnen treden met het bovennatuurlijke element: gebed, godsdienstige ceremoniën, meditatietechnieken.

* Een gemeenschap van volgelingen, hoe klein ook, die in staat is het geloof in stand te houden en te verspreiden en de zegen van de verlossing nabij te brengen. Uitgaande van de combinatie van deze elementen, is het mogelijk een onderscheid te maken tussen godsdiensten en: (1) deïstische filosofieën, die wel een kosmologie en een zin van het bestaan kennen, maar geen verband leggen tussen menselijke wezens en het bovennatuurlijke; (2) persoonsgebonden magie of uitstraling, gericht op het bereiken van resultaten als gevolg van zintuiglijke waarneming of bevinding door middel van empirische technieken; deïstische organisaties zoals de Vrijmetselaars, die wel geloven in het bestaan van de Grote Architect van het Universum, maar wier ceremonieel niet is gericht op het uitdrukken van een relatie tussen Hem en de mens.

Terug naar inhoudsopgave

I.II. Wat Scientology behelst

Scientology behelst een kosmologische en een antropologische zienswijze, ethiek, godsdienstige ceremoniën, een auditing systeem, een manier om het lichaam te zuiveren, trainingsmethoden, en een communicatietheorie.

Kosmologie: het bovennatuurlijke in Scientology

De stichter, L. Ron Hubbard (1911-1986), blaast de stelling van "oergeesten" nieuw leven in. Hij beweert dat er voor het ontstaan van het universum al spirituele wezens bestonden, die hij thetans noemt. Dit waren onstoffelijke, lichaamsloze wezens, zowel onbegrensd in tijd als ruimte, alwetend, almachtig, onvernietigbaar, onsterfelijk, en in staat voort te brengen wat zij maar wilden. Deze ontastbare wezens schiepen samen met het Opperwezen het universum. Door dat te doen raakten zij gevangen in hun eigen val en werden opgesloten in hun eigen schepping (vooral in de mens) of, anders gezegd, in Materie, Energie, Ruimte en Tijd (MERT, het tastbare universum), waarbij zij zelfs vergaten dat zij de scheppers waren. Zo verloren zij hun almacht en alwetendheid en werden kwetsbare menselijke wezens. Sindsdien keren zij telkens weer terug in nieuwe levens, waarbij zij verschillende lichamen bewonen. Tegenwoordig zijn de thetans zich niet meer bewust van hun ware spirituele identiteit en geloven zij dat zij menselijke lichamen zijn. De mens heeft dan ook een geestelijke oorsprong: hij bestaat uit een lichaam, een verstand, en een thetan. Dit is een cognitieve versie van de val van de volmaakte mens in de onvolmaaktheid en een omzetting van de Griekse drama's, waarin de goden tussenbeide komen in menselijke aangelegenheden en daarbij gevangen raken. Een verlossing moet een einde maken aan de opeenvolging van levens. Scientology wil de mens weer zoveel mogelijk terugbrengen in de staat van de oorspronkelijke thetan.

Terug naar inhoudsopgave

De Dynamieken en de ethische waarden

Scientology houdt zich bezig met de drijvende kracht van het universum en de zin van het bestaan. Het universum stoelt op een dynamische impuls, die de basis vormt voor de drang tot overleven, het oerprincipe van het bestaan. Deze drang verschilt van mens tot mens en van ras tot ras, is afhankelijk van levensfuncties, omgeving en ervaring, en beïnvloedt de onverzettelijkheid van de mens ten opzichte van het leven en de werking van het verstandelijk vermogen, die kan worden beschouwd als de bekwaamheid van een individu, groep of ras, om belemmeringen die het overleven in de weg staan op te lossen. De moraal van een persoon wordt gemeten aan zijn daden om het overleven te bewerkstelligen. Vanuit dat oogpunt gezien is deugdzaamheid datgene wat opbouwend is, en ondeugdzaamheid datgene wat het overleven in de weg staat. Het is duidelijk, dat de ethische waarden van Scientology niet bestaan uit zomaar een reeks aanbevelingen (het Bergson principe van gesloten moraal), maar het resultaat zijn van interpretatie van en opvattingen over de zin van het leven. Zij dienen als persoonlijk kompas. Het zou kunnen worden gezien als een systeem van open moraal. Evenmin als spiritualistische groeperingen kent Scientology het begrip "zonde". Wel is er sprake van fouten, die worden beschouwd als destructieve handelingen tegen de mens, het gezin, de samenleving, en God. Een van de doelstellingen van ethische normen is het kunnen opsporen en verhelpen van tekortkomingen. De dynamische gedrevenheid wordt gecompliceerder naarmate de ingewikkeldheid van het organisme toeneemt. Bij een "normaal" mens (zonder geestelijke afwijkingen) kan deze dynamische gedrevenheid worden onderverdeeld in acht thematische niveaus:

(1) De dynamiek van het Zelf is een dynamische drang om te overleven als individu, genoegen te beleven en pijn te voorkomen. Hierbij gaat het om eten, kleding, wonen, persoonlijke ambities en andere algemene persoonlijke doelstellingen.

(2) De dynamiek van het seksuele leven reguleert de voortplanting.

(3) De groepsdynamiek bepaalt het maatschappelijk leven. Deze dynamiek stimuleert het gedrag dat is gericht op het overleven van de groep waarvan iemand deel uitmaakt.

(4) De dynamiek van de menselijkheid omvat het overleven als soort.

(5) De dynamiek van het leven beweegt iemand ertoe zich in te zetten voor het leven zelf, d.w.z. alle levende wezens, inclusief planten en dieren.

(6) De dynamiek van het fysieke universum is de persoonlijke drang om de overlevingskansen van materie, energie, ruimte en tijd te vergroten.

(7) De dynamiek van het denken is de persoonlijke drang om te overleven als denkend en spititueel wezen.

(8) De dynamiek van de universele gedachte is de drang om te overleven voor de schepper, of het Opperwezen.

De eerste vier dynamieken houden verband met Dianetics. De andere, die in het begin van de jaren vijftig werden toegevoegd, zijn van metafysische aard en maken deel uit van Scientology (vgl. de hierna verklaarde verschillen). Van de volgeling wordt verwacht dat hij een staat van harmonie bereikt met alle dynamieken. Met behulp van zelfonderzoek aan de hand van checklists kan hij zijn eigen status ten opzichte van elke dynamiek inventariseren. Onder leiding van een geestelijke zoekt hij vervolgens naar wegen om onvolkomenheden te verhelpen.

Terug naar inhoudsopgave

De antropologische benadering van Scientology

De leer van L. Ron Hubbard omvat ook de opvatting dat bij de individuele persoon lichaam en verstand nauw met elkaar samenhangen. Zich baserend op zijn onderzoek naar het verstand en de menselijke natuur schreef L. Ron Hubbard in 1950 Dianetics: The Modern Science of Mental Health [Dianetics: De moderne wetenschap van mentale gezondheid]. Het boek werd direct een bestseller en resulteerde in de oprichting van Dianetics organisaties. In die tijd hield Dianetics zich uitsluitend bezig met het verstand, als instrument om iemands geestelijke trauma's te verlichten of verhelpen. Hubbard zette echter zijn onderzoek voort en betrad in het begin van de jaren vijftig het gebied van de geest, met zijn ontdekking dat de mens een onsterfelijk wezen is, dat al een onnoembaar aantal levens achter de rug heeft en boven de fysieke dimensie uitstijgt. De eerste Scientology Kerk werd gesticht in 1954. Bij Scientology wordt het verstand min of meer vergeleken met een computer met twee geheugens: het analytische verstand en het reactieve verstand. Het eerstgenoemde vertegenwoordigt de intelligentie, een volmaakt verstandelijk vermogen dat wordt verondersteld te fungeren als centrum van iemands bewustzijn (het "Ik" of de onderliggende persoonlijkheid). Deze analysator komt overeen met een computer die werkt op basis van waarnemingen (prikkels van buitenaf), de verbeelding, en herinneringen die zijn opgeslagen in het standaardgeheugen. Dit geheugen wordt, vanaf de geboorte tot de dood, wanneer iemand wakker is of slaapt, door de verschillende zintuigen gevoed met informatie, die in zijn geheel in chronologische volgorde wordt opgeslagen in diverse bestanden (auditief, visueel, tastbaar, etc.) van waaruit deze informatie weer kan worden afgeroepen door het analytische verstand. Dit verstand is voortdurend bezig met denken. Het ontvangt onafgebroken informatie over opgeslagen feiten en beelden, die het beoordeelt en vergelijkt, teneinde de juiste antwoorden te vinden op de problemen waarvoor iemand zich ziet gesteld. Voor het uitvoeren van routinehandelingen, zoals lopen, typen, etc., zonder hiervoor bij voortduring te worden belast met de noodzaak tot het verstrekken van steeds weer dezelfde informatie, heeft het een aantal permanente geheugencircuits gecreëerd, die rechtstreeks worden aangesproken en deze functies reguleren. In principe is het analytische verstand een soort rationele, foutloos werkende computer, die geen psychische of psychosomatische kwalen veroorzaakt. Afwijkend gedrag wordt veroorzaakt door het reactieve verstand, dat bestaat uit een verzameling engrams. Dit is niet hetzelfde als herinneringen. Het zijn volledige registraties, tot in het kleinste detail, van alle gewaarwordingen die iemand heeft tijdens momenten van pijn en gehele of gedeeltelijke uitschakeling van het bewustzijn, zoals bij flauwvallen of anesthesie.

Terug naar inhoudsopgave

A. Auditing

Het voornaamste godsdienstige gebruik van Scientology staat bekend als auditing. Auditing is voor Scientologen een methodisch af te leggen geestelijke weg. Wat is het precies?

Auditing stelt iemand in staat, zich alle gebeurtenissen in zijn leven - en die in zijn vorige levens - weer voor de geest te halen. De belangrijkste daarvan zijn de traumatiserende gebeurtenissen die een bepaalde hoeveelheid energie hebben vastgehouden die, door het activiteitsmechanisme en het denkvermogen te blokkeren, het handelend vermogen reduceert. Het weer in herinnering roepen van deze gebeurtenissen en het opnieuw doorleven daarvan2 maakt - door afreageren - de aan die gebeurtenissen gekoppelde energie vrij, die zo weer ter beschikking komt. Dit geeft een gevoel van welbevinden. Daarnaast worden gebeurtenissen uit het verleden gezien als bronnen van lichamelijke en geestelijke kwalen. Doordat de persoon die auditing ondergaat zich deze gebeurtenissen herinnert en ze zodoende kan verwerken, worden ze verondersteld te worden uitgewist. Iemand die pijn lijdt kan zich tijdens auditing bijvoorbeeld herinneren dat hij in een vorig leven gewurgd werd. Door deze traumatische gebeurtenis te herbeleven, bevrijdt hij zich van de pijn die aan die gebeurtenis in het verleden verbonden is. Dit doet denken aan het in het leven roepen van een persoonlijke legende zoals in de sjamaanse geneeswijze, die Levi-Strauss beschrijft in zijn boek Anthropologie structurale.3 In de Hubbardiaanse terminologie maakt auditing gebruik van het vermogen van het analytische verstand om de schadelijke engrams, die het herstel van de krachten van de tot lichaam geworden thetan in de weg staan, uit het reactieve verstand te verwijderen. Auditing bewerkstelligt twee dingen: (1) door het verleden te onderzoeken wordt de ingewijde snel duidelijk dat hij een almachtig, vleesgeworden spiritueel wezen is, dat hinder ondervindt van zijn menselijke verschijningsvorm; (2) het verwijderen van de engrams leidt naar de staat van "Clear".4 Het verwijderen van de engrams draagt ertoe bij het wezenlijke te herscheppen. Dit blijkt uit een toeneming van de levenskracht, door een groter overlevingsvermogen, door een gevoel van kracht, en door verbetering van de geestesgave, die door een toonschaal wordt aangegeven. Voor Scientologen is auditing een vorm van pastorale zorg. Bryan Wilson deelt dit standpunt ("Scientology", 1994) in zijn overweging dat Scientology de systematisering van de relaties met spiritualiteit bewijst; een gedachte die men vindt bij het methodisme. Naar onze opvatting is het een vorm van rationalisering van godsdienstig leven. Voor Scientologen is auditing vooral een geestelijk avontuur, dat toegang geeft tot het spirituele, onsterfelijke deel van de mens, zoals dit het geval is in oosterse godsdiensten. Het is de auditing die de thetan overtuigt van zijn onsterfelijkheid en het hem mogelijk maakt, geestelijk te groeien. Door auditing wordt de mens zich meer bewust van zijn spiritualiteit en zijn relatie tot het Opperwezen. Auditing stelt de mens ook in staat, gedurende het doorlopen van de acht dynamieken inzichtelijker en bekwamer te worden. Sommigen vergelijken Scientology geringschattend met een vorm van psychotherapie. Maar de methodes en rituelen zijn niet gelijk, en beide streven een totaal verschillend doel na: psychotherapie heeft te maken met het verstand; het doel van Scientology is daarentegen de verlossing van de geest. 1) De persoon die auditing ondergaat, krijgt inzicht in het dualisme van de mens en leert, door het ontdekken van eerdere levens, de bestendigheid kennen van een en hetzelfde uitgangspunt door alle levens heen; 2) Scientology is bovendien gericht op de thetan. Door de thetan te bevrijden van de last van geestelijke en stoffelijke materie, wordt deze zich bewust van zijn oorspronkelijke kracht; de persoon die de thetan vertegenwoordigt wordt zo "levend bevrijd" (jivan mukti).

Terug naar inhoudsopgave

B. Godsdienstige training

Het andere van de twee belangrijkste godsdienstige gebruiken van Scientology wordt training genoemd. Hierbij gaat het om de intensieve bestudering van de Scientology geschriften, zowel om te komen tot een staat van geestelijke verlichting als voor de opleiding tot Scientology geestelijke. Scientologen zijn van mening dat zij hun geestelijk bewustzijn in alle levensomstandigheden moeten benutten. Zij vinden de weg daarheen door hun bestudering van de Scientology geschriften. Dit komt overeen met de schriftstudie om een staat van verlichting te bereiken die in andere godsdiensten wordt gevonden, zoals de studie van de Talmoed bij het joodse geloof, de studie van de leer van Boeddha, en de studie van esoterische geschriften. Bovendien, zeggen zij, horen auditing en training bij elkaar. Iemand moet tegelijkertijd zijn bekwaamheden, zijn verantwoordelijkheden en zijn kennis op een hoger plan brengen. Zo ontdekt men, dat men niet alleen beschikt over de kracht van de belichaming van de thetan, maar dat men bovendien kan communiceren met andere spirituele wezens. Tijdens de training kunnen Scientologen bijvoorbeeld leren hoe men moet "auditen" en hierdoor inzicht krijgen hoe dit proces van vergeestelijking bij anderen verloopt, en hoe om te gaan met hun verantwoordelijkheden als gelovige.

C. Ceremonieel

De Scientology Kerk kent een aantal godsdienstige gebruiken die van oudsher in de belangrijkste godsdiensten worden gevonden: naamgevingsceremoniën, zondagsdiensten, huwelijksvoltrekkingen en begrafenisplechtigheden.

D. Organisatie

De Scientology Kerk heeft de complexe organisatiestructuur die kenmerkend is voor de moderne beschaving en omvat een groot aantal organisaties. Elke godsdienst ontleent haar organisatorische opzet aan het tijdperk waarin zij is ontstaan. Nog niet zo lang geleden werd de organisatie van de Jehova's Getuigen opgezet volgens de geldende maatstaven van het industriële tijdperk, terwijl Scientology de postindustriële organisatiestructuur heeft overgenomen. Het doel van de organisatie is het verkondigen en verspreiden van de zegenleer van de verlossing en staat in het teken van internationale groei.

E. Pastorale zorg

Scientology beschikt over een korps gewijde geestelijken die de ceremoniën ten uitvoer brengen en de auditing verzorgen.

Terug naar inhoudsopgave

II. Wie zijn de Scientologen?

Bij hun onderzoeken naar de Scientology Kerk hebben Roy Wallis en Roland Chagnon getracht een profielschets van de volgelingen te maken. Hun bevindingen stemmen op een groot aantal punten overeen. In Frankrijk hebben wij geprobeerd soortgelijke gegevens te verzamelen onder 285 willekeurig gekozen volgelingen. De profielschets die hieruit naar voren komt, laat zien dat tweederde bestaat uit mannen en dat het merendeel tussen 26 en 41 jaar oud is. De meesten zijn getrouwd en hebben een of twee kinderen. De meeste Scientologen zijn geboren in stedelijke gebieden, waar zij tot rond hun achttiende zijn opgegroeid. Zij zijn goed geïntegreerd in de maatschappelijke samenleving; hun beroepsniveau ligt hoog (zakelijke dienstverlening, leidinggevend kader, zakenmensen, ambachtslieden, winkeliers). Tweeënveertig procent heeft middelbaar onderwijs genoten en is gespecialiseerd op het gebied van techniek, kunst, handel of literatuur. De Franse Scientologen hebben voornamelijk een katholieke achtergrond, maar hebben zich van de kerk afgewend; 16 procent zegt atheïst te zijn. Van degenen die bereid waren te praten over hun huidige kijk op hun oorspronkelijke godsdienst, zei iets meer dan de helft dat zij hiertoe nog steeds behoren, en verschillenden waren van mening dat zij in deze godsdienst nu meer inzicht hebben en haar geestelijk sterker beleven. Hier dient te worden opgemerkt dat het lid worden van Scientology niet noodzakelijkerwijs hoeft te leiden tot het afwijzen van de oorspronkelijke godsdienst, hoewel in de praktijk Scientology een volwaardige godsdienst is en Scientologen in het algemeen de banden met hun eerdere godsdienst uitsluitend intact laten uit sociale en familiale overwegingen.

Terug naar inhoudsopgave

III. Hoe bekrachtigen Scientologen hun beginselen?

Scientologische geschriften leveren een aantal argumenten ter bekrachtiging (erkenning) van de godsdienstige Scientology beginselen van L. Ron Hubbard, ook wel genoemd een "toegepaste godsdienstige filosofie". Bestudering van deze argumentatie brengt assimilatieve overeenkomsten aan het licht tussen Scientology en de denkbeelden en gebruiken in de hedendaagse oosterse samenleving. De Scientology leer - die niet is bedoeld als een openbarende moraal, maar meer is ontstaan als het resultaat van het juiste gebruik van de menselijke rede - is geënt op de normen en waarden van de liberale samenleving: persoonlijk succes; wedijver tussen individuele personen om primitief gedrag te vermijden; de opkomst van economische macht en wetenschap en technologie, die het persoonlijk welbevinden verhogen; vertrouwen in de voortdurende ontwikkeling van de beschaving, in de mensheid en zijn mogelijkheden, en in de bestaanbaarheid van harmonie tussen persoonlijke doelstellingen en die van de beschaving als geheel. Het vertrouwen in deze idealen wordt gerechtvaardigd door de aard van de mens: de mens is goed en streeft (als logisch gevolg) het goede na, dat wil zeggen: het optimale overleven. Wanneer hij er niet in slaagt meer macht te verwerven of zich zodanig ethisch te gedragen dat de beschaving zich positief ontwikkelt, komt dit doordat hij hierbij in de weg wordt gestaan door onvolkomenheden die kunnen worden verholpen met behulp van bepaalde technieken. Kort gezegd: de mens is in staat terug te keren tot de staat van alwetendheid en almacht van de oorspronkelijke wezens en een menselijk ras voort te brengen zoals het in den beginne is geweest. Dit is min of meer een regressief droombeeld dat vooruitgang vergeestelijkt door deze te zien als een pelgrimstocht naar een wereld van perfecte mensen, zoals die ooit in het verleden moet hebben bestaan. De Scientology leer doet een beroep op de verantwoordelijkheid van de mens en biedt hem een keus tussen een toenemende verruwing van de samenleving wanneer hij niet verandert, en een krachtige, stabiele samenleving, zonder oorlog of geweld, wanneer hij erin toestemt zijn onvolkomenheden aan te pakken. Hieruit kunnen wij concluderen, dat L. Ron Hubbard een ethos voor ogen had van persoonlijke verantwoording, een weg naar geluk, doelmatigheid, voorspoed en persoonlijke ontwikkeling, wat niet zo ver verwijderd is van de filosofie van de Verlichting die in onze hoog ontwikkelde samenlevingsvormen overheerst. We zien dan ook hoezeer de leer van Scientology overeenkomt met de empirische werkelijkheid die we vinden in de westerse kapitalistische samenlevingen. Dit geldt eveneens met betrekking tot de wegen die naar dit doel leiden en de ordening van het doel. Het systeem van godsdienstige training richt zich naar de leermethoden die in de meeste onderwijssystemen worden gehanteerd: lessen, cursussen, praktijkoefeningen. De opbouw van de Scientology leer weerspiegelt de kennis die aanhangers al hebben verworven: de leden vinden deze zowel rationeel (presentatie in de vorm van wetenschappelijke bewijsvoering met denkbeelden, hypothesen en axioma's) als wetenschappelijk (er is een collectie omvangrijke boekwerken waarin de ontdekkingen van L. Ron Hubbard - samen met zijn vele experimenten, vergissingen, problemen en resultaten - zijn gedocumenteerd). Volgens een duidelijke prioriteitenstelling met voorspelbare resultaten stelt het systeem iedereen in staat technieken aan te leren die onmiddellijk in praktijk kunnen worden gebracht. Dit soort training is qua opzet vergelijkbaar met de vormen van onderwijs die Scientologen vroeger op school of aan de universiteit hebben genoten. Veel Scientologen zijn werkzaam als manager, directeur van een bedrijf, en in ambachtelijke beroepen, beroepssport of showbusiness. In de regel hebben zij minimaal middelbaar onderwijs genoten, vaak ook vervolgonderwijs. Gezien dit opleidingsniveau dragen de eerder beschreven kenmerken van Scientology ertoe bij dat deze mensen zich hier thuis voelen. Wij kunnen daaraan nog toevoegen, dat Scientology ook inhaakt op de meest voorkomende angsten in de hedendaagse samenleving - geweld, oorlogen, nucleaire dreiging, milieuvervuiling, etc. Anderzijds kan de levenskracht die nodig is om de gestelde doelen te bereiken in verband worden gebracht met God, wat de beweging geestelijke legitimiteit verschaft. Bij de zondagsdiensten zegt de geestelijke: "Het opgaan van de weg naar Overleven is op zichzelf een opgaan naar God."5 We kunnen hierin een energetische versie zien van het goddelijke element dat we kennen van veel metafysische bewegingen.6 Daarnaast vinden Scientologen de kracht van Scientology in de uitvoerbaarheid van haar technieken. Scientology houdt in, dat degene die de ethische technieken en gebruiken toepast onmiskenbaar een beter leven zal krijgen, en een groter gevoel van welbevinden en herstel, hetgeen bij elkaar leidt tot succes. Wanneer in een incidenteel geval de resultaten uitblijven, is dit geen reden om de juistheid van de technieken in twijfel te trekken. Kennelijk falen moet voor de betrokkene daarentegen een reden zijn om op zoek te gaan naar zijn eigen weerstanden, zijn aanpassingsproblemen binnen de samenleving, of zijn onjuiste toepassing van de technieken. Hij wordt hoe dan ook geacht door te zetten, omdat Scientologen geloven dat voor ieder probleem altijd een technische oplossing is te vinden. Scientology werkt als de richtlijnen op de juiste manier worden opgevolgd. De standaardtechnieken kunnen worden geraadpleegd in Scientology geschriften. De toepassing van de technieken is strikt gestandaardiseerd; men hoeft alleen maar, zoals dit bij de training is geleerd, de aanwijzingen stap voor stap op te volgen om het gewenste resultaat te bereiken. De overtuiging dat dit werkt groeit naarmate de ervaring in het omgaan met de technieken groter wordt. Succes bewijst de legitimiteit van de technieken en derhalve eveneens de juistheid van de toegepaste godsdienstige filosofie en de daarbij behorende geestelijke voorstellingen. Wij wilden weten, of de rechtvaardiging van Scientology, zoals we die vinden in de officiële literatuur overeenkomt met die van de leden. Voor dit doel ondervroegen we 15 Scientologen. Wij vroegen hen, waarom zij dachten dat Scientology de ware leer verkondigt. De ondervraagden waren tussen 5 en 20 jaar lid van de beweging en allen hoog opgeleid. Hun argumentatie kan in een aantal categorieën worden onderverdeeld.

Terug naar inhoudsopgave

III.I. Pragmatische rechtvaardiging

De ondervraagde Scientologen waren van mening dat hun geloof gerechtvaardigd was, omdat het een tastbare verbetering bracht in hun leven en soms de oorzaak was van een totale verandering van hun levenssituatie. Zij zeggen dat hun gezondheid is verbeterd, dat hun gezinssituatie harmonieuzer is geworden. Zij bleven lid van de beweging omdat zij meteen vanaf het begin duidelijke resultaten konden vaststellen. Voor de leden is Scientology een nuttige godsdienst.

III.II. Waarschijnlijkheden in het geloof

Persoonlijk onderzoek naar de juistheid van de principes van Scientology laat een aantal aspecten "onbewezen". Veel Scientologen geven toe dat zij niet alle punten van de leer van L. Ron Hubbard persoonlijk hebben onderzocht en dat een aantal zaken een kwestie blijft van hypothetisch geloof. Het geloof in God staat meer ter discussie. Sommigen hebben geen twijfel aan het bestaan van een Opperwezen. Zij hebben het over een innerlijke overtuiging die duidt op het bestaan van God, waardoor zij in staat waren hun verschil van opvatting met "de God van de katholieken" uit hun kinderjaren recht te trekken. Anderen voelden zich aangesproken door het oproepen van hun eerdere levens tijdens de auditing, waardoor zij tot het inzicht kwamen een oneindig wezen te zijn. Bijvoorbeeld: "In het begin was ik me er niet van bewust, maar naarmate het auditingproces vorderde realiseerde ik mij dat er werkelijk een achtste dynamiek was, die oneindig is en existent; eerst wist ik daar niets over, maar nu weet ik dat het bestaat." Echter, de meesten van hen vinden dat het bestaan van God (in hun eigen vocabulaire: de achtste dynamiek) op dezelfde manier moet worden bekrachtigd als in andere godsdiensten het geval is. Tegelijkertijd beschouwen zij het bestaan van God als een hypothetische mogelijkheid: bijvoorbeeld, wanneer zij een deel van L. Ron Hubbards leerstellingen hebben getoetst, zien zij geen reden waarom de rest niet waar zou zijn. Bijvoorbeeld: "Ik weet dat er een Schepper aller dingen is, van het universum... Ik geloof dat een Opperwezen bestaat, het is alleen een kwestie van tijd. Bestaat Hij nog steeds? Op het niveau waar ik mij nu bevind, beschik ik niet over de middelen om dat te weten. Het is deels geloof en deels weten, want wanneer je voor jezelf voor 70 procent de juistheid van iets hebt gecontroleerd dan ga je ervan uit dat de rest ook wel waar zal zijn", aldus een 47-jarige die al 20 jaar Scientoloog is. Weer anderen denken dat, wanneer Scientologen die al hogere niveaus hebben bereikt God hebben gevonden, Hij dan ook moet bestaan. Terzelfdertijd geven zij toe dat zij nog op zoek zijn, en dat de mogelijkheid bestaat dat die zoektocht voor hen niet wordt bekroond met dezelfde ontdekking. Voor veel Scientologen blijft "de achtste dynamiek" een wereld die persoonlijk moet worden onderzocht om helemaal te kunnen worden geloofd. Tot dan wachten zij af. Mogelijk bestaat God. Dit kan worden uitgedrukt als geloof in een mogelijkheid.

Terug naar inhoudsopgave

III.III. Relatieve waarheid

Wanneer persoonlijk onderzoek de belangrijkste plaats inneemt is de waarheid altijd relatief aan het stadium dat de Scientoloog heeft bereikt in zijn proces van geestelijke ontwikkeling. Deze samenhang wordt duidelijk geïllustreerd door de twee vormen van waarheid die door een van de ondervraagden werden aangevoerd: de waarheid die tijd en woorden te boven gaat, en de waarheid van "hier en nu".

III.IV. Relevantie

Scientologen verklaren, dat hun geloof betrekking heeft op de realiteit. Iemand gebruikte de woorden "in overeenstemming zijn met de werkelijkheid", terwijl hij tegelijkertijd toegaf dat dit een zelfgeschapen werkelijkheid was, die voor hem vanzelfsprekend was geworden. Zo ervoer bijvoorbeeld een van hen de Scientology ethiek als voldoende maatstaf voor onderling begrip en de omgang met anderen. Een andere gelovige zei, dat zij op een bruikbare norm voor sociale hervormingen was gestuit. Voordat zij bij Scientology betrokken raakte was zij een militant socialiste. Zij was van mening dat zij in de Scientology technieken de instrumenten had gevonden die zij nodig achtte om "de samenleving ingrijpend te hervormen".

Terug naar inhoudsopgave

III.V. De zin van het leven

Leden beweren dat zij iets hebben gevonden wat hun leven inhoud geeft. Een van hen beschreef zichzelf als een zeeman die ronddobberde op de oceaan, onder een zwaarbewolkte hemel en zonder kompas of oriëntatiepunten waarnaar hij zich kon richten, en toen een kaart vond en alle navigatie-instrumenten die hij nodig had. Scientologen zijn van mening, dat zij de zin van het leven en de weg voorwaarts hebben ontdekt. Een ander, die zijn studie in de medicijnen had afgebroken, gaf toe dat hij niet had kunnen inzien waarom hij al die moeite deed, omdat het comfortabele leven in de middenklasse waarin hij zou terechtkomen niet leek te stroken met wat naar zijn gevoel de zin van het leven was. Die had hij naar zijn zeggen gevonden in Scientology.

III. VI. Verwijzingen naar de wetenschap

Tijdens onze gesprekken kwamen we geen verwijzingen tegen naar erkende wetenschappen, om te dienen als bewijs voor de leer of de technieken van de Scientologen. Dit staat in directe tegenstelling tot:

We kunnen uitgaan van de veronderstelling dat:

Wij moeten tevens opmerken, dat de Scientology Kerk sinds de tijd van haar ontstaan is veranderd. Zij beschrijft zichzelf als een specifieke godsdienstige beweging; de rechtvaardiging die de Kerk tegenwoordig nastreeft is minder gebaseerd op een wetenschappelijke grondslag dan voorheen.

Terug naar inhoudsopgave

III. VII. Het belang van de Scientology technieken

Scientology wordt meer uitgevoerd dan geloofd. De uitdrukking "Scientology doen" werd meerdere keren gebruikt. In een eerdere reeks vraaggesprekken over de definitie van Scientology werd door de leden de nadruk gelegd op de technieken. Bij de gesprekken die naar aanleiding van dit onderzoek werden gehouden, hield de rechtvaardiging meer verband met de uitvoerbaarheid van de technieken. Scientology blijkt een praktische godsdienst te zijn.

III. VIII. Verwijzing naar godsdienstige gebruiken

De ondervraagde personen spraken alleen over godsdienstige gebruiken om hun eigen tekortkomingen onder de aandacht te brengen. Niemand noemde de overeenkomst tussen boeddhisme en Scientology, hoewel dit verband door L. Ron Hubbard wordt bevestigd, die de punten die beide gemeen hebben benadrukte, maar het gebrek aan impact van het boeddhisme op de wereld betreurde. Deze weglating gaat samen met de veronachtzaming van de wetenschap. De gelovigen proberen niet hun geloof te verdedigen met een verwijzing naar externe factoren. Wat zij voor zichzelf hebben bevestigd schijnt voldoende te zijn. Zij voelen zich niet genoodzaakt hun geloof tegenover anderen met theologische bewoordingen te bekrachtigen, noch om zichzelf tegen een achtergrond van godsdienstig denken te plaatsen, ook al heeft L. Ron Hubbard overeenkomsten vastgesteld tussen Scientology, het boeddhisme, en diverse oude filosofische godsdiensten. De manier waarop sommige leden Scientology rechtvaardigen wijkt in geringe mate af van de officiële documenten. De "wetenschap gebaseerd op vaststaande feiten" is meer een "wetenschap gebaseerd op vaste overtuiging", die alleen wordt aangenomen wanneer zij door persoonlijke ervaringen is bevestigd. Hieruit volgt dat geloof is gebaseerd op waarschijnlijkheid en gerelateerd is aan de positie die het lid heeft bereikt op de spirituele schaal. Anderzijds worden dogmatische bekrachtigingen met betrekking tot de technieken van de beweging algemeen aanvaard. We hebben hier niet te maken met waarneembaar bewijs van de waarheid, dat leidt tot een gedragspatroon dat we zien bij bekering tot godsdiensten die de leer van de verlossing aanhangen. Bij deze godsdiensten bidden de gelovigen omdat zij de geloofsstructuur aanvaarden, die tot bidden aanzet. De Scientoloog stapelt de ene overtuiging op de andere, tot hij voldoende bewijs voor de waarheid meent te hebben. Een Scientoloog vertelde mij, dat hij er de voorkeur aan gaf te spreken van "voortdurende bekering". Hun geloof lijkt een fides efficax te zijn, aangezien de gelovigen beweren dat zij in Scientology een instrument hebben ontdekt met behulp waarvan zij de samenleving kunnen begrijpen en zowel die samenleving als de hele wereld kunnen veranderen.

Terug naar inhoudsopgave

IV. Conclusie

Scientology heeft de kenmerken van een godsdienst. Het kent een theologie, een reeks gebruiken die het mogelijk maken het spirituele deel van ieder menselijk wezen te beïnvloeden, een "zeer bureaucratische" organisatiestructuur, en godsdienstige riten. Diverse auteurs voor ons, zelfs buitengewoon kritische, hebben geen twijfels geuit aan haar religieuze aard: Michel de Certeau, Roy Wallis, Bryan Wilson, Harriet Whitehead, Lonnie D. Kliever, Frank K. Flinn. Wij vinden de volgende kenmerken:

(1) Scientology kent technieken die bedoeld zijn om een weg te banen naar de vrijheid, naar het motto "een gezonde geest in een gezond lichaam". De rationalisering en "instrumentalisering" van godsdienstig leven wordt door L. Ron Hubbard en de Scientologen ver doorgevoerd. Vaak wordt Scientology terecht vergeleken met het boeddhisme. Anderen hebben zich bediend van de omschrijving "technologisch boeddhisme". Weer anderen zagen een gelijkenis met het methodisme, op grond van het systematische karakter van auditing (pastorale zorg).

(2) Scientology maakt het de volgeling mogelijk, aan kosmische, historische en persoonlijke gebeurtenissen een betekenis toe te kennen en brengt de gelovige tot de overtuiging dat hij de sleutel naar zijn persoonlijke verlossing, en die van de groep waartoe hij behoort, in handen heeft. Scientology stelt het individu in de gelegenheid om "veroorzakend" te zijn in zijn eigen leven, en niet het product van externe oorzaken.

(3) L. Ron Hubbard is geen profeet die beweerde door een openbaring een weg naar de verlossing te hebben gevonden; hij fungeerde als onderzoeker van de geest, die stap voor stap deze weg uitzette: de weg naar "succes".

(4) Scientology berust op een persoonlijke, enigszins mystieke gewaarwording die iemand in staat stelt zich in verbinding te stellen met zijn eigen spirituele aard. Scientology impliceert een "godsdienstige vaardigheid", d.w.z. een belangrijke zelfbetrokkenheid, en is dus niet een godsdienst van massale eredienst.

(5) Scientology heeft het karakter van een "godsdienst van deze wereld", die herinnert aan de Sokka Gakkai waar eerlijk verworven zakelijk succes wordt beschouwd als een teken van positieve spirituele evolutie. We kunnen ook een parallel trekken tussen de ethiek van Scientology en die van het traditionele protestantisme. Bij laatstgenoemde richting getuigt succes in aardse zaken van een staat van genade, en bij Scientology zijn het de uiterlijke effecten van iemands werk op zijn persoonlijkheid, van een persoonlijke godsdienstige en morele gedragscode die vooral voortkomt uit psychologische bevrijdingstechnieken die de persoonlijke spiritualiteit vrijmaken, en de toepassing van een vastomlijnd moraalsysteem.

(6) Scientology is geen sekte - het is niet exclusief en de volgeling hoeft geen afstand te nemen van zijn vroegere godsdienst, alhoewel de meeste leden alleen lid zijn van Scientology.

(7) Het godsdienstig karakter van de Scientology Kerk is intact gebleven sinds het begin van de jaren 50, hetgeen blijkt uit een door de Church of Scientology International in 1994 ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan uitgegeven brochure. De Church of Scientology International, die haar hoofdkwartier heeft in Los Angeles, wordt omschreven als de Moederkerk (zoals de Christian Scientists die hebben in Boston). Er bestaat een verband tussen de "parochianen" en de geestelijkheid, pastorale zorg en uit de kerk voortkomende liefdadigheid. Ook werd bij de recente gesprekken die we met Scientologen hadden het godsdienstige aspect steeds meer benadrukt. Door in toenemende mate het accent te leggen op de religieuze kant, trekt Scientology mensen aan die op zoek zijn naar een godsdienst, terwijl in de beginperiode vooral mensen werden aangetrokken die op zoek waren naar een oplossing voor hun problemen. In de loop van de ontwikkeling van Scientology werd Dianetics in toenemende mate in het geheel geïntegreerd.

(8) Scientology bevat ook utopistische elementen: L. Ron Hubbard heeft het "Clearing the planet" plan geconcipieerd, een utopistisch plan dat gericht is op een samenleving die vrij is van waanzin, criminelen en oorlog, waarin de bekwamen in voorspoed kunnen leven, de oprechte schepselen rechten hebben, en de mens vrij is om tot grotere hoogten te stijgen. Alle onrechtvaardigheden worden uitgebannen door spontaan toegepaste gedragsnormen (de open Bergson moraal) die, als gevolg van de herontdekking van de theta, worden gerevaloriseerd. De wereld zou beter moeten worden naarmate het aantal Scientologen toeneemt.

(9) Scientology is ontstaan binnen een hedendaags maatschappelijk verband. Het ontleent daaraan bepaalde elementen (een technisch karakter, een weldoordachte methodische aanpak, het belang van communicatie, welzijn, organisatorisch inzicht, persoonlijke ervaring) die het heeft doorspekt met oude spiritualistische tradities. L. Ron Hubbard en de Scientologen breiden de toepassing van het rationele instrumentarium uit door het dienstbaar te maken aan een mystieke weg, aan zelftransformatie, en aan herschepping van de wereld. Dat is waarschijnlijk de reden waarom Scientology zo uniek lijkt te zijn onder de godsdiensten.

Régis Dericquebourg

La Madeleine

22 september 1995

Terug naar inhoudsopgave

Annotatie

1 Bryan Wilson: "Scientology," 1994.

2 "Running" bestaat uit het in de herinnering terugroepen van een gebeurtenis en deze zo vaak te beschrijven tot hierdoor geen emoties meer worden opgeroepen.

3 Régis Dericquebourg: Religions de guérison, Parijs, Cerf, 1988. Levi-Strauss: Anthropologie structurale, Parijs, Plon, 1958.

4 Een "Clear" is iemand die al zijn engrams heeft gewist.

5 Rites of the Church of Scientology [Riten in de Scientology Kerk], getypt document.

6 Stillson Judah: The History and Philosophy of the Metaphysical Movements in America [De geschiedenis en filosofie van de metafysische bewegingen in Amerika], Philadelphia, The Westminster Press, 1967.