Scientology en moderne definities van religie in de sociale wetenschappen

door Dr. Alejandro Frigerio

Professor in de sociologie - Katholieke Universiteit van Argentinië. Buenos Aires, Argentinië

Inhoudsopgave  

Inhoud

bulletI.     Scientology en de substantieve definities van religie
bulletII.     Scientology en de vergelijkende definities van religie
bulletIII.    Scientology en de functionalistische definities van religie
bulletIV.    Scientology en de analytische definities van religie
bulletIV.I  Een gemeenschappelijke geloofsleer
bulletIV.II  Deelname aan rituelen en godsdienstoefeningen
bulletIV.III Rechtstreekse ervaring van de ultieme realiteit
bulletIV.IV Religieuze kennis
bulletIV.V Gevolgen voor het dagelijks leven
bulletV.     Scientology en de emische definities van religie
bulletVI.   Conclusies

 

Scientology en moderne definities van religie in de sociale wetenschappen

Sinds het midden van deze eeuw kan men in de westerse wereld een nieuwe interesse waarnemen in de verschillende uitdrukkingsvormen van religieuze verschijnselen. Deze interesse vindt haar oorsprong in:

* de opkomst of ontwikkeling van nieuwe religies, vooral in de Verenigde Staten (zoals de Internationale gemeenschap voor Krishna-bewustzijn, de Scientology-Kerk en de Divine Light Mission);

* de verbreiding naar nieuwe geografische gebieden van religies die elders reeds waren gevestigd (zoals een aantal oosterse religies naar Amerika en Europa, de pinksterbeweging, de Kerk van Jezus Christus van de heiligen der laatste dagen en Jehovah's Getuigen van de Verenigde Staten naar Zuid-Amerika en Europa, de santeria van Cuba naar de Verenigde Staten en landen van Midden-Amerika, en de umbanda van Brazilië naar Uruguay, Paraguay, Argentinië, Chili en, in mindere mate, naar de Verenigde Staten en Europa);

* de "revival" van de gevestigde religies (zoals bij de charismatische reformaties in evangelische groeperingen en het katholicisme, de opkomst van spiritualistische katholieke groeperingen enz.); en

* de opkomst van een verscheiden en ongecentraliseerde spirituele subcultuur (aangeduid met de naam "New Age").

De interesse in religieuze diversiteit heeft binnen de sociale wetenschappen oude discussies weer nieuw leven ingeblazen, met nauwkeurigere definities van religieuze verschijnselen tot gevolg. Verschillende groepen sociale wetenschappers hebben gekozen voor verschillende soorten definities, vaak naar gelang van hun onmiddellijke theoretische interesse.

Deze verschillende soorten definities omvatten:

bullet- substantieve definities van religie, die proberen de bewegingen "van binnen uit" of naargelang hun intrinsieke betekenis te karakteriseren;
bullet- vergelijkende definities van religie, die het verschijnsel benaderen door het van andere zingevingssystemen te onderscheiden;
bullet- functionalistische definities van religie, die het verschijnsel beschrijven in termen van zijn gevolgen voor andere gebieden van het sociale en persoonlijke leven;
bullet- analytische definities van religie, die de bewegingen kenmerken aan de hand van de verschillende aspecten die de religieuze verschijningsvormen omvatten; en
bullet- emische definities van religie, die al die verschijnselen als religie beschouwen die door de leden van een beweging of haar instellingen als dusdanig worden bestempeld.

Terug naar het begin

Vanuit het standpunt van de sociale wetenschappen vereist de opdracht om te bepalen of een geheel van geloofspunten en gebruiken een religie uitmaakt, dat er rekening wordt gehouden met de verscheidenheid aan definities van het begrip religie die tegenwoordig in deze disciplines worden bestudeerd.

Wij zullen hieronder bepalen of Scientology een religie is aan de hand van de diverse definities van religie die tegenwoordig in de sociale wetenschappen worden gebruikt voor deze term.

I. Scientology en de substantieve definities van religie

De substantieve definities van religie proberen religie te karakteriseren aan de hand van de intrinsieke kenmerken die de religieuze ervaringen hebben voor de beoefenaars ervan. Vanuit dit oogpunt worden die ervaringen als religieus gedefinieerd, die door individuen worden beschouwd als buitengewoon, transcendent en duidelijk verschillend van de alledaagse werkelijkheid zoals die meestal wordt ervaren. Wie zulke ervaringen heeft, kan ze niet verklaren met de gewone begrippen en theorieën waarmee men gebeurtenissen in het leven gewoonlijk definieert en verklaart. De ervaringen onder deze omstandigheden komen echter als onmiskenbaar en echter voor dan wat in de alledaagse wereld wordt ervaren. Paul Berger drukt het als volgt uit:

In de context van religieuze ervaringen verliest de werkelijkheid van het dagelijkse leven dramatisch aan aanzien als opperste waarheid en verschijnt zij integendeel als voorbode van een andere werkelijkheid, die van een radicaal andere aard is, maar toch van uiterst groot belang voor het individu. Door deze veranderde waarneming van de werkelijkheid worden alle wereldlijke handelingen gezien als beduidend minder belangrijk, banaal - in de woorden van het boek Prediker, ijl en vluchtig, zinloos. (1974:130-131)

Religie wordt vanuit dit standpunt gedefinieerd als het rijk van het buitengewone, het heilige, "het andere", en bestrijkt met andere woorden het gebied van activiteit en menselijk denken dat op zijn beurt put uit de ervaringen die het individu in aanraking brengen met iets onverklaarbaars, wonderbaarlijks, mysterieus en groots dat niet kan worden verklaard door de ratio en de theorieën waardoor men zich van de gebeurtenissen in zijn leven bewust is. Religieuze instellingen zijn die instellingen die religieuze ervaringen regulariseren, definiëren en verklaren.

De vraag of Scientology aan de bestaande definities van religie beantwoordt, komt neer op de vraag of Scientology draait rond een soort buitengewone ervaring die het individu in aanraking brengt met een wonderlijke en verrassende werkelijkheid van een andere orde, of die ervaring reguleert of verklaart. Het antwoord is mijns inziens bevestigend.

Naast het oplossen van problemen en het bereiken van dagelijkse doelen, belooft de weg van Scientology aan wie zichzelf toelegt op het doorgronden van haar praktijken, een geleidelijke groei naar een blijvend geluk en nieuwe, voorheen onmogelijk geachte bewustzijnstoestanden. De culminatie van deze bewustzijnstoestanden houdt een ervaring in van totale vrijheid, waarin het individu in staat zou zijn om het fysieke universum van materie, energie, ruimte en tijd te beheersen en een volledige alwetendheid te bereiken. Het bewustzijn van leven en dood en het bewustzijn van het universum zouden derhalve volkomen duidelijk worden. De Scientology-Kerk verklaart:

De mens bestaat uit drie delen: het lichaam, weinig meer dan een machine; het verstand, opgesplitst in een analytisch en een reactief deel, dat berekent en weinig meer bevat dan een verzameling beeldplaatjes; en de thetan, het leven zelf, de geest die het lichaam leven inblaast. [...] Het gaat erom dat de thetan hoger staat dan zowel het lichaam als het verstand. [...] Wat zijn echter zijn grenzen? Hoe hoog kan hij uiteindelijk opklimmen?

Uit de zoektocht naar het antwoord op deze vragen ontstond Scientology, en de poort naar de volkomen realisatie van spiritueel potentieel opende zich.

Die toestand wordt "Opererende Thetan" genoemd... Hoewel de thetan zonder massa, beweging, golflengte of plaats in ruimte of tijd is, is hij niettemin in staat om wat dan ook te bereiken. De Opererende Thetan of OT kan dus worden gedefinieerd als een wezen dat "wetens en willens oorzakelijk is over leven, gedachte, materie, energie, ruimte en tijd".

Er wordt dus niet voor niets van Scientology gezegd dat zij de meest fundamentele hoop van de mens op spirituele vrijheid realiseert - door de hindernissen die zich in de loop der jaren hebben opgestapeld, een voor een te verwijderen en terug te keren naar onze oorspronkelijke toestand, met alle vermogens die wij inherent bezitten. (Het handboek over Scientology)

Een publicatie van de Kerk beschrijft de resultaten die kunnen worden verkregen door het bereiken van het ultieme niveau van Opererende Thetan als volgt:

Deze waarheden zijn essentieel voor uw overleven als Opererende Thetan en uw vermogen om spiritueel volkomen vrij te worden. Uw begrip van tijd, toekomstig en verleden, zal herhaaldelijk veranderen, en u zult een onvergelijkbaar en nieuw niveau van stabiliteit en bewustzijn ervaren dat u in dit en volgende levens zult behouden. (Source Magazine 99:21)

Het onderscheid tussen deze ervaring van vrijheid en alwetendheid enerzijds en de gewone menselijke ervaringen anderzijds is duidelijk. Bovendien zegt de doctrine van Scientology dat wie de weg volgt die zij heeft uitgestippeld, de ervaring van "exteriorisatie" kan bereiken waarin de thetan (geest) het lichaam verlaat en bestaat in een van het vlees onafhankelijke vorm. Na de exteriorisatie kan de persoon zien zonder de ogen van het lichaam, horen zonder oren en voelen zonder handen, waardoor hij er zeker van is dat hij zichzelf is (de thetan) en niet zijn lichaam. Volgens Scientology maakt de exteriorisatie van de thetan volkomen duidelijk dat de ziel onsterfelijk is en begiftigd met vermogens die uitstijgen boven wat men met alledaags denken zou kunnen voorspellen:

De thetan is in staat om het lichaam te verlaten en onafhankelijk van het lichaam te bestaan. Als hij geëxterioriseerd is, kan de persoon zien zonder lichamelijke ogen, horen zonder lichamelijke oren en voelen zonder lichamelijke handen. Voorheen wist de mens zeer weinig over deze ontkoppeling van zijn geest en lichaam. Door de exteriorisatiehandeling die met Scientology bereikt kan worden, kan iemand de zekerheid verkrijgen dat hij zichzelf is, en niet zijn lichaam. (Wat is Scientology? 1993)

Samengevat bekleden religieuze ervaringen die buitengewoon en niet-alledaags zijn, een centrale plaats in Scientology, net zoals in de vele religies die internationaal de "religieuze beroering" van de afgelopen tientallen jaren uitmaken (onder meer de religies van oosterse origine, de pinksterbeweging en de Afro-Amerikaanse religies). Net zoals in andere religies zijn dergelijke ervaringen enerzijds gemotiveerd, gereguleerd en geïnterpreteerd door doctrines, en worden zij anderzijds opgevat als bewijs van de juistheid van de kosmische visie die de groep erop nahoudt. Scientology beantwoordt daarom aan de substantieve definities van religie die tegenwoordig in de sociale wetenschappen worden gehanteerd.

Terug naar het begin

 

II. Scientology en de vergelijkende definities van religie

Sommige auteurs hebben de definitie van religie benaderd door religie te onderscheiden van andere zingevingssystemen (waaronder denksystemen of theoretische tradities worden verstaan die de werkelijkheid of de levenservaring duiden). Stark en Gluck (1965) maken bijvoorbeeld een onderscheid tussen de "humanistische zienswijzen", die het menselijk leven zin proberen te geven, en religies, die integendeel verkondigen dat zij wegen hebben ontdekt of gebaand om de ware zin van het leven te ontdekken. Het onderscheid tussen de twee soorten systemen berust erin dat men in het geval van de humanistische zienswijzen het leven actief een zin wenst te geven waarover men het eens kan worden en die in zekere mate een keuze behelst, terwijl de religieuze zienswijze ervan uitgaat dat het leven een zin heeft die voorafgaat aan de zin die de individuele mens of sociale groepering eraan wil geven en waarover men overeenstemming kan bereiken. Dienaangaande zegt Reginald Bibby:

Religieuze zienswijzen houden de mogelijkheid in dat ons bestaan een zin heeft die voorafgaat aan de zin die wij het als mens besluiten toe te kennen. In tegenstelling daarmee schuift de humanistische zienswijze de zoektocht naar de zin van het leven terzijde om zich bezig te houden met het geven van een zin aan het bestaan. (1983:103)

Vanuit dit oogpunt komt de vraag of Scientology een religie is, neer op de vraag of zij een preëxistente zin voor het menselijk leven postuleert die waar en onaantastbaar wordt geacht te zijn. Met betrekking tot dit punt valt op te merken dat de mens door Scientology wordt gedefinieerd als een spiritueel wezen. Scientology verkondigt dat de mens niet een geest (spirit, ook wel ziel genoemd - vert.) heeft, maar dat het individu in wezen een geest is. Deze geest wordt "thetan" genoemd, wat is afgeleid van de Griekse letter theta. Scientology verkondigt dat het individu als zichzelf bestaat als spiritueel wezen. De artistieke vermogens, de kracht van zijn persoonlijkheid en zijn individuele karakter zijn alle manifestaties van de spirituele aard van het individu. De thetan vormt de persoon zelf.

Volgens Scientology bestaat de mens uit een lichaam, geordende fysieke substantie of bestanddelen; een verstand, dat bestaat uit beeldplaatjes, verzamelingen van gedachten, conclusies, besluiten, waarnemingen en indrukken; en de thetan. De thetan wordt beschouwd als de schepper van dingen. Hij bezit zelfs zonder verstand en lichaam leven en levenskracht en gebruikt het verstand als een systeem om de interactie tussen zichzelf en het fysieke universum te beheersen. Scientologen beweren dat de mens een thetan is en dat de thetan de bron van alle schepping, onsterfelijk en het leven zelf is, met een potentieel onuitputtelijke creativiteit en, indien hij geen deel uitmaakt van het fysieke universum, ook het potentiële vermogen om dit universum van materie, energie, ruimte en tijd te beheersen.

Anderzijds verkondigt Scientology uitdrukkelijk dat training in de doctrine een inzicht oplevert in de mens, zijn mogelijkheden en de moeilijkheden waarvoor hij zich geplaatst ziet, dat veel verder gaat dan wat in de mens- of sociale wetenschappen wordt onderwezen. Met de kennis van de principes van Scientology zou iemand in staat zijn om te begrijpen waarom bijvoorbeeld sommige mensen slagen en anderen niet, waarom de ene mens gelukkig is en de andere niet en waarom sommige relaties standhouden en andere uiteenvallen. Training in Scientology zou iemand die zijn best doet, in staat stellen om het mysterie van het leven te achterhalen en een absoluut inzicht te verwerven in de onsterfelijke aard ervan. Door de leer van L. Ron Hubbard die door de Kerk wordt verspreid, kan het individu de ontwikkeling van al zijn bekwaamheden bewerkstelligen, die de "acht dynamieken" omvatten die in haar kosmische visie worden gepostuleerd. Deze dynamieken of gebieden waarop het menselijke handelen zich uitdrukt, zijn:

1. het individu;

2. familie en geslacht;

3. groepen;

4. de mensheid;

5. alle levensvormen;

6. het fysieke universum;

7. spiritualiteit; en

8. het oneindige of Opperwezen.

(Scientology 0-8 - Het boek over de elementaire beginselen 1990)

De leer van de Kerk heeft als doel het bewustzijnsniveau van het individu te verhogen zodat het alle dynamieken van zijn leven kan beheersen en beïnvloeden.

Kortom, zoals de meeste religies beweert Scientology het mysterie van het leven te hebben blootgelegd. Scientology verkondigt geen arbitraire zin voor het menselijk leven, maar beweert de ware zin te hebben ontdekt. Hierdoor onderscheidt zij zich van humanistische zienswijzen: ze legt geen ethische normen en waarden op, noch stelt ze die voor, om het menselijk leven zinvol te maken. Integendeel, Scientology beweert werkelijk te weten wat de mens en wat de zin van zijn leven is. Tegelijkertijd, en ondanks het gebruik van een soortgelijk vocabulaire, kan Scientology duidelijk van de wetenschappen worden onderscheiden, aangezien zij niet wenst te beschrijven hoe dingen gebeuren, geen vragen formuleert en geen hypothese voorstelt die kan worden tegengesproken en later verfijnd. Scientology beweert echter de ware oorzaken te hebben ontdekt en wenst die kennis met iedereen te delen.

Terug naar het begin

III. Scientology en de functionalistische definities van religie

Een andere groep definities beschrijft religie aan de hand van de gevolgen die ze heeft voor andere levenssferen. De eerste functionalistische definities van religie ontstonden uit het werk van Emile Durkheim en legden de nadruk op de gevoelens van solidariteit die religieuze ceremonies oproepen en hun gevolgen voor de sociale en maatschappelijke samenhang. De kritiek die op deze definities is geleverd, berust er enerzijds op dat er meerdere religies in dezelfde samenleving kunnen voorkomen, waardoor de cohesiefunctie van religie voor de gemeenschap als geheel in twijfel kan worden getrokken, en anderzijds dat andere, niet-religieuze symbolen en rituelen, die bijvoorbeeld verband houden met de natie, de staat of de etnische groep, dezelfde functie van het creëren van solidariteitsbanden en gemeenschapsgevoel kunnen vervullen.

Tegenwoordig definiëren een aantal sociale wetenschappers religie in feite in termen van haar gevolgen voor het persoonlijke leven van het individu in plaats van voor het sociale leven. Deze auteurs definiëren religie als "een combinatie van vormen en symbolische handelingen die een band scheppen tussen het individu en de ultieme grond van zijn bestaan" (Bellah 1964:358) of als "een systeem van geloofspunten en praktijken waarmee een groep mensen de fundamentele problemen van het leven onder ogen ziet" (Yinger 1970:7). Dergelijke fundamentele problemen kunnen zijn: het waarnemen van ongerechtigheid, de ervaring van lijden en het besef van een gebrek aan zin en doel in het leven. Religies verkondigen twee soorten antwoorden op deze menselijke problemen. Aan de ene kant kunnen ze oplossingen aanreiken door de problemen een zin te geven, aan de andere kunnen ze methodes en programma's aanbieden om deze problemen door daden te overwinnen.

De huidige functionalistische positie is dus dat een religie een combinatie is van geloofsopvattingen die fundamentele problemen zoals ongerechtigheid, lijden en de zoektocht naar de zin van het leven duiden, en een combinatie van praktijken waardoor zij onder ogenschouw genomen kunnen worden met de bedoeling ze te overstijgen. De vraag of Scientology aan deze definitie van religie beantwoordt, komt dus neer op de vraag of Scientology een combinatie van praktijken aanbiedt om deze fundamentele problemen te overstijgen en een systeem van geloofsopvattingen aanreikt om ze te duiden.

Dienaangaande kan allereerst worden vastgesteld dat de centrale praktijk van Scientology, auditing, inderdaad wordt voorgesteld als een manier om lijden te overstijgen. Scientology verklaart dat men door actieve en vrijwillige deelname aan auditing zijn vermogen kan verbeteren om de problemen van het bestaan onder ogen te zien, ze op te lossen en steeds hogere niveaus van bewustzijn en spiritueel welzijn te bereiken.

Terug naar het begin

Scientology-services trachten om het individu op te tillen tot een niveau waarop het in staat is om de factoren van zijn eigen leven te ordenen en zijn problemen op te lossen. Volgens Scientology wordt de aandacht van het individu door de spanningen van het leven op de materiële wereld gericht, waardoor het bewustzijn van zichzelf als spiritueel wezen en van zijn omgeving wordt vernauwd. Hierdoor zouden er problemen ontstaan, zoals moeilijkheden in relaties met anderen, lijden, ziekte en ontevredenheid. Het doel van Scientology is om deze vernauwing van het bewustzijn om te keren en het individu op te wekken. Met dat doel reikt het een oplossing aan voor de fundamentele problemen van het leven door procedures die het bewustzijn en de vrijheid van het individu bevorderen en zijn achtenswaardigheid, kracht en basisbekwaamheden herstellen. Individuen die bewuster en opmerkzamer zijn, zouden in staat zijn tot een beter begrip en hun leven beter in de hand kunnen houden. Door auditing en training in Scientology zouden mensen inzien dat het leven waardevol is en dat zij een bevredigend leven kunnen leiden in harmonie met de anderen. Scientology stelt dat mensen zich door haar praktijk en training bevrijden van lijdensoorzaken zoals irrationele angsten en psychosomatische ziekten, kalmer, evenwichtiger, energieker en communicatiever worden en hun relaties met anderen herstellen en nieuw leven inblazen, persoonlijke doelstellingen bereiken, twijfels en remmingen overwinnen en zelfverzekerdheid en zelfvertrouwen herwinnen, vreugde voelen en duidelijk inzien hoe geluk kan worden bereikt. Kortom, Scientology doet zich voor als een middel om lijden te overwinnen en de verschillen tussen individuele vaardigheden op te heffen.

Een ander element dat in de huidige functionalistische definities van religie vervat zit, is het duiden of verklaren van de fundamentele problemen van het leven. Door de redenen voor het menselijk lijden te verklaren, verlichten de meeste religies indirect de spanningen die het lijden veroorzaakt. De volgelingen van deze religies ervaren de problemen van het leven dan in mindere mate als zinloos, onrechtvaardig en onvatbaar doordat zij een zin krijgen. De doctrinaire verklaringen voor het lijden verlenen tegelijkertijd ook een basis voor de rechtvaardiging van religieuze praktijken die tot doel hebben dit lijden te overwinnen: het postuleren van oorzaken van levensproblemen kan worden beschouwd als de basis voor de ontwikkeling van actieprogramma's om ze te overstijgen.

In dit verband kan worden vastgesteld dat Scientology eveneens antwoorden geeft op het menselijk lijden door een verklaring te verschaffen. De doctrine van Scientology gaat uitgebreid in op de beschrijving van de oorzaken van het lijden. Volgens de doctrine is het individu in wezen goed en gelukkig, en liggen de oorzaken voor het lijden in het "reactieve verstand", dat duidelijk dient te worden onderscheiden van het analytische verstand en dat bestaat uit "engrammen". In De dynamische krachten van het leven (1990) verklaart de stichter, L. Ron Hubbard:

De mens is geen reactief dier. Hij is in staat tot zelfgedetermineerdheid. Hij heeft wilskracht. Normaal gesproken heeft hij een hoog analysevermogen. Hij is rationeel en alleen gelukkig en in evenwicht wanneer hij zijn eigen basispersoonlijkheid heeft. De meest begerenswaardige staat van een individu is volledige zelfgedetermineerdheid. [...]

Het reactieve verstand bestaat uit een verzameling ervaringen die in een onanalytisch moment zijn vergaard en die pijn evenals een werkelijk of denkbeeldig antagonisme ten opzichte van het overleven van het individu bevatten. [...] Wanneer letsel of ziekte het analytische verstand vervangen en daarbij dat voortbrengen wat men gewoonlijk "onbewustzijn" noemt, en wanneer er van fysieke pijn en antagonismen ten opzichte van het overleven van het organisme sprake is, ontvangt het individu een engram. [...] Door het reactieve verstand te ontdoen van zijn vroegere pijnlijke inhoud kan het analytische verstand in een positie worden gebracht van volledige beheersing van het organisme. Zodra dit vermogen van iemand of van een groep bezit neemt, worden zij vervuld van zelfbeslissend vermogen. Zolang zij echter een reactief verstand hebben, zal de irrationaliteit standhouden.

Terug naar het begin

In Scientology is de mens dus in wezen goed, gelukkig en in evenwicht, en ligt de wortel van zijn ongeluk in engrammen. De praktijk van het auditen wordt voorgesteld als het enige geschikte middel om de engrammen van het individu te verwijderen en het in staat te stellen een "Clear" te worden, met andere woorden, hem te doen terugkeren naar zijn staat van "basisindividu". Beide termen betekenen

het onafgeweken zelf, volledig geïntegreerd en in een staat van de hoogst mogelijke rationaliteit; een Clear is iemand die door auditing het basisindividu is geworden. [...] Het basisindividu is altijd responsief in alle dynamieken en is wezenlijk "goed". [...] De goede eigenschappen van het basisindividu zijn ontelbaar, zijn intentionele slechte eigenschappen en destructieve dramatiseringen onbestaand. Het basisindividu is behulpzaam, constructief en doelgericht en beantwoordt kortom in hoge mate aan het ideaal dat door de mensheid als ideaal wordt erkend. Dit vormt een noodzakelijk onderdeel van de praktische kennis van een auditor, aangezien afwijkingen van deze toestand duiden op het bestaan van een aberratie en dergelijke afwijkingen onnatuurlijk en opgelegd zijn en geen deel uitmaken van de zelfgedetermineerdheid van het individu. (Hubbard 1990)

Samengevat biedt Scientology een antwoord op het menselijk lijden door het, zoals de meeste religieuze tradities, te verklaren en uitgaande van deze verklaring een methode te postuleren voor de oplossing ervan. De verklaring voor het menselijk lijden berust in "engrammen". Engrammen worden beschreven als onbekende, sterke en invloedrijke mentale beeldplaatjes met massa en energie. De hoofdoplossing die wordt voorgesteld om het lijden te overstijgen bestaat uit de praktijk van het auditen, waardoor de plaats van de engrammen kan worden vastgesteld en ze kunnen worden overwonnen. Auditing wordt voorgesteld als een manier om het lijden te overstijgen, aangezien Scientology stelt dat het individu erin zal slagen om door zijn actieve en vrijwillige deelname zijn vermogen te vergroten om de problemen van zijn bestaan onder ogen te zien en op te lossen, en om steeds hogere niveaus van bewustzijn en geestelijk welzijn te bereiken.

Scientology biedt ook een antwoord op de ervaring van ongerechtigheid wanneer die wordt opgevat als een ongelijke verdeling van de bekwaamheden tussen de mensen, door te stellen dat het verlies van bekwaamheden ten minste gedeeltelijk te wijten is aan vergrijpen en onverantwoord gedrag in het verleden. Tegelijkertijd biedt het een oplossing voor dit verlies door zichzelf aan te bieden als manier om deze bekwaamheden te herwinnen. Daarnaast geeft Scientology een antwoord op de ervaring van zinloosheid van het leven en de ervaring van de dood door te stellen dat de mens een onsterfelijk spiritueel wezen is met ervaringen die één leven overstijgen en te bevestigen dat de dood een overgang is waardoor het individu passeert terwijl het toch bewust blijft. De Scientology-Kerk zegt hierover:

Het spreekt vanzelf dat ethiek een onderwerp is dat door Scientology zeer ernstig wordt genomen. Wanneer hij opklimt over de Brug (De Brug naar totale vrijheid, de weg van Scientology) en gaandeweg meer zichzelf wordt, wordt hij ook ethischer, maar ziet hij dat tegelijkertijd als een zaak van persoonlijke verantwoordelijkheid die zich tot ver voorbij zijn leven uitstrekt. Immers, in tegenstelling tot de materialist die gelooft dat de dood het einde van leven, geweten en aansprakelijkheid betekent, ziet de scientoloog de dood als een overgang waardoor men zijn verleden meedraagt - een verleden waarvoor men aansprakelijk blijft. Hij weet ook dat de bekwaamheden die hij herwint, ten dele verloren waren gegaan wegens vergrijpen en ontverantwoord gedrag. Daarom zijn eerlijkheid, integriteit, vertrouwen en bezorgdheid voor zijn medemens meer dan woorden alleen. Ze zijn de beginselen waarnaar men moet leven. (Het handboek over Scientology 1994)

Scientology beantwoordt dus aan het begrip religie zoals dat tegenwoordig wordt gedefinieerd vanuit een functionalistisch standpunt aangezien het een geheel van geloofsopvattingen vormt, waardoor een groep mensen de fundamentele problemen van het leven duidt, zoals ongerechtigheid, lijden en de zoektocht naar de zin van het bestaan, alsmede een geheel van praktijken waarmee zij dergelijke problemen trachten op te lossen en te overstijgen.

Terug naar het begin

IV. Scientology en de analytische definities van religie

Een andere manier waarop religie tegenwoordig wordt gedefinieerd in de sociale wetenschappen, is de analytische, die religie kenmerkt door de verschillende manieren waarop zij zich manifesteert. Vanuit dit oogpunt meent men dat er een beduidende overeenkomst bestaat tussen alle religies wat betreft de vormen waardoor de religieuze mens zijn religiositeit uitdrukt, zodat het mogelijk wordt die aspecten te bepalen, die deze religiositeit uitmaken. Deze aspecten zijn:

bulleta) aanvaarding van de geloofspunten die samen de doctrine van de groep vormen;
bulletb) deelname aan rituelen en vereringshandelingen;
bulletc) ervaring van rechtstreeks contact met de ultieme werkelijkheid;
bulletd) verwerving van religieuze informatie; en
bullete) ervaring van veranderingen in of resultaten voor het dagelijkse leven als gevolg van de andere aspecten van de religiositeit (Stark en Gluck 1985).

Vanuit dit standpunt bekeken komt de vraag of Scientology een religie is, neer op de vraag of de Scientology-Kerk als instelling van haar volgelingen verwacht dat zij religieus zullen zijn, dat wil zeggen, dat zij religiositeit moeten uitdrukken op de verschillende manieren die als universeel worden beschouwd.

Terug naar het begin

IV.I Aanvaarding van een gemeenschappelijke geloofsleer

Er is beweerd dat religieuze instellingen van hun volgelingen verwachten dat zij hun doctrinaire principes onderschrijven (Stark en Gluck 1985:256). In dit opzicht kan worden vastgesteld dat de Scientology-Kerk een samenhangend en duidelijk gestructureerd geheel verkondigt, zodat haar volgelingen de gehele doctrine kunnen aannemen. De praktijk van de Scientology-Kerk bestaat in feite uit gelijke delen auditing en training in haar principes. De Kerk houdt voor dat auditing het mogelijk maakt om in te zien hoe iets gebeurt, terwijl training duidelijk maakt waarom.

Het materiaal dat in de trainingssessies wordt gebruikt, bestaat uit boeken, publicaties, films en opgenomen lezingen van de stichter van de Kerk, die in een vooraf vastgelegde volgorde worden bestudeerd. De status van dit materiaal komt overeen met die van de geschriften van de traditionele religies; het materiaal wordt niet geïnterpreteerd of uitgelegd. Integendeel, er wordt nauwlettend op toegezien dat de leerling het woord van de stichter in zijn "zuivere vorm" te horen krijgt. Scientologen geloven dat Hubbard een exacte en praktisch uitvoerbare weg heeft gevonden naar spirituele verlossing: als na het volgen van een van de procedures van de stichter van Scientology de verwachte resultaten uitblijven, wordt dat geweten aan een slecht begrijpen of een slechte toepassing. De mogelijkheid dat de oorspronkelijke versie van het woord van Hubbard een fout zou bevatten, wordt niet in overweging genomen.

Wie training leidt in Scientology wordt "supervisor" genoemd en erkend als deskundige op het gebied van de studietechniek en bekwaam om de hindernissen waarvoor de leerlingen zich geplaatst kunnen zien, te ontdekken en op te lossen. Het behoort ook tot de rol van de supervisor om te zorgen dat de doctrine correct wordt doorgegeven en dat er geen verschillende versies of afwijkende interpretaties ontstaan. De supervisor geeft geen lezingen en verkondigt de leerlingen geen eigen versie van het onderwerp. Het is de supervisor ten strengste verboden welke verbale interpretatie dan ook aan de leerlingen aan te bieden om de originele leer van alle veranderingen te vrijwaren.

Terug naar het begin

IV.II Deelname aan rituelen en vereringshandelingen

Religies lijken ook van hun volgelingen te verwachten dat zij hun religiositeit uitdrukken in de vorm van deelname aan rituelen en vereringshandelingen. In dit opzicht kan allereerst worden vastgesteld dat de Scientology-Kerk dezelfde rituelen viert als andere religieuze instellingen, zoals zondagsdiensten, huwelijken, begrafenissen en naamgevingsceremonies voor pasgeboren kinderen.

Dit zijn echter niet de enige ritueel gestructureerde activiteiten in Scientology. Auditing, de centrale praktijk van Scientology, is een rituele activiteit in de zin die een antropoloog aan die term toekent: een uiterst gestructureerde procedure die aan strenge regels beantwoordt en uiterst nauwkeurig wordt herhaald. Auditing wordt inderdaad uitgevoerd in een reeks nauwkeurig vastgelegde stappen die door de stichter van de religie zijn ontwikkeld en zonder afwijkingen moeten worden uitgevoerd. Voor de Scientology-Kerk vereist auditing een precieze weg, een exacte route om hogere bewustzijnstoestanden te bereiken. Auditing is gedefinieerd als een precieze activiteit, nauwkeurig gecodificeerd en uit te voeren volgens exacte voorschriften:

Auditing gebruikt processen - de auditor stelt welbepaalde vragenreeksen of geeft welbepaalde aanwijzingen om iemand dingen over zichzelf te helpen ontdekken en zijn situatie te helpen verbeteren. Er zijn zeer veel verschillende auditing-processen, en elk proces vergroot het vermogen van het individu om een deel van zijn bestaan onder ogen te zien en te beheersen. Wanneer het specifieke doel van een bepaald proces is bereikt, wordt het proces beëindigd en kan een volgend proces gerund worden om een ander deel van het leven van die persoon te behandelen.

Er zou natuurlijk een onbegrensd aantal vragen kunnen worden gesteld - die iemand al dan niet zouden kunnen helpen. De prestatie van Dianetics en Scientology is dat L. Ron Hubbard precies die vragen en aanwijzingen heeft geïsoleerd, die altijd tot verbetering leiden. (Wat is Scientology? 1993)

We kunnen dus vaststellen dat auditing een exact ritueel is en dat de herhaalde deelname in deze ritus voor het individu een voorwaarde is om als scientoloog te worden beschouwd.

Terug naar het begin

IV.III Rechtstreekse ervaring van de ultieme werkelijkheid

We hebben gesuggereerd dat de meeste traditionele religies van hun aanhangers verwachten dat zij op zeker moment een min of meer rechtstreekse ervaring van de ultieme werkelijkheid zullen bereiken. Deze dimensie van religiositeit staat in verband met de substantieve definities van religie, en wij zijn hier nader op ingegaan bij de bespreking van de substantieve definities van religie. Wij hebben daarom vermeld dat ongewone of niet-alledaagse religieuze ervaringen een centrale plaats bekleden in Scientology. Zoals bij andere religies, worden dergelijke ervaringen aangemoedigd in overeenstemming met, en geïnterpreteerd volgens, de doctrines van de religie en worden zij ook beschouwd als bewijs voor de juistheid van de kosmische visie van de groep.

Scientology biedt zich aan als een geleidelijke, duidelijk afgebakende en zekere route ter verhoging van het bewustzijn door individuen te begeleiden vanuit een toestand van spirituele blindheid naar het geluk van het spirituele bestaan. Ze belooft haar aanhangers dat zo'n verhoogd bewustzijn hen in staat zal stellen om zich uiteindelijk van hun eigen onsterfelijkheid bewust te worden, volledig vrij en alwetend te worden en een rechtstreeks inzicht te verwerven in de betekenis van leven, dood en het universum.

Het verklaarde doel van Scientology is het bereiken van het volledige en algehele herstel van de aangeboren vermogens van het individu als onsterfelijk spiritueel wezen. Deze vermogens zouden het individu met volledige kennis oorzakelijk maken over materie, energie, ruimte, tijd, gedachte en leven. Met het bereiken van deze toestand zou het individu in staat zijn om het oneindige rechtstreeks te vatten:

Op het niveau van Opererende Thetan ziet men de onsterfelijkheid van het individu zelf als spiritueel wezen onder ogen. Men benadert de thetan zelf in verhouding tot de eeuwigheid; niet tot de eeuwigheid die achter zich ligt, maar tot de eeuwigheid die voor zich ligt. (Wat is Scientology? 1993)

We kunnen daarom opmerken dat de Scientology-Kerk van haar aanhangers verwacht dat zij door deelname aan haar praktijken en training in haar doctrine een geleidelijke verhoging van hun bewustzijn bereiken, die uiteindelijk resulteert in een rechtstreekse ervaring van de ultieme werkelijkheid.

Terug naar het begin

IV.IV Religieuze kennis

De analytische definities van religie stellen dat religieuze instellingen van hun aanhangers verwachten dat zij toegang hebben tot een minimum aan informatie over de fundamentele postulaten van hun geloof, rites, geschriften en tradities. In verband met deze verwachting merken wij op dat de praktijk van Scientology bestaat uit gelijke delen auditing en training. De toewijding die van haar aanhangers wordt verwacht, houdt in dat zij kennis vergaren over haar belangrijkste doctrines. Hieromtrent verklaart de Kerk:

Door auditing wordt men vrij. Deze vrijheid moet worden vervolledigd door kennis over hoe men vrij kan blijven. In de axioma's van Scientology ligt de anatomie van het reactieve verstand vervat, alsmede de discipline en praktische kennis die nodig zijn om met de wetten van het leven om te gaan en ze te beheersen. De praktijk van Scientology bestaat uit gelijke delen auditing en training in de principes van Scientology, waaronder de technologie om ze toe te passen. De mechanismen te kennen waardoor spirituele vrijheid verloren kan gaan, is op zichzelf al een vrijheid waardoor men aan hun invloed wordt onttrokken. Auditing toont hoe iets is gebeurd, training leert waarom. (Wat is Scientology? 1993)

We kunnen derhalve opmerken dat, zoals dat in de meeste religieuze tradities het geval is, de Scientology-Kerk positief staat ten opzichte van het doorgeven van de leer van de beweging. Dezelfde doctrine zorgt ervoor dat religieuze informatie wordt verworven via de symbolische beloning voor hen die haar aangrijpen: wie kennis van haar principes verwerft, kan de wetten van het leven beheersen en vrij zijn van de gevaren die zijn spirituele vrijheid bedreigen.

Terug naar het begin

IV.V Gevolgen voor het dagelijks leven

We hebben erop gewezen dat de meeste religieuze instellingen verwachten dat hun religieuze overtuigingen, de deelname aan rituelen, de religieuze ervaringen en de kennis van de voornaamste doctrines gevolgen zullen hebben voor het dagelijkse leven van hun aanhangers. Zoals we hebben besproken in onze uiteenzetting bij de functionalistische definities van religie, stelt Scientology dat mensen zich door haar praktijk en training bevrijden van irrationele angsten en psychosomatische ziekten, kalmer worden, een toestand van meer evenwicht en energie bereiken, beter communiceren, hun relaties met anderen herstellen en nieuw leven inblazen, persoonlijke doelstellingen verwezenlijken, hun twijfels en remmingen afleggen, zelfvertrouwen verwerven, vreugde voelen en duidelijk inzien hoe geluk kan worden bereikt.

Een andere verandering die de Scientology-Kerk van haar aanhangers verwacht, is dat zij anderen helpen om toestanden te veranderen die zij wensen te verbeteren, en te dien einde spoort zij hen aan om auditors te worden:

De nood aan auditors is groot, aangezien het duidelijk is dat individuen slechts een voor een gered kunnen worden. Anders dan bij congregationalistische religies vindt deze verlossing in Scientology uiteindelijk plaats in de individuele relatie tussen auditor en preclear. Vele scientologen trainen om auditor te worden, en het staat iedereen die zijn medemens wenst te helpen vrij om dat ook te doen. Het is echter even belangrijk dat men een grotere vaardigheid kan verwerven in de omgang met het leven dan men ooit voor mogelijk had gehouden. Er bestaat geen waardevoller doel dan zijn medemens te helpen en geen betere manier om dat doel te bereiken dan een auditor te worden. Auditors passen wat zij geleerd hebben toe om anderen te helpen met hun auditing en om overal waar zij een verbetering nodig achten, verbeteringen te bewerkstelligen.

Dit is de missie van een getraind scientoloog. In zijn begrip, zijn mededogen en zijn vaardigheid berust de droom van een betere wereld. (Scientology-Kerk 1993)

We kunnen derhalve vaststellen dat de Scientology-Kerk, zoals de meeste religieuze instellingen, verwacht dat het delen van haar overtuigingen, de deelname aan haar rituelen, de directe ervaring van de ultieme werkelijkheid en de kennis van haar voornaamste doctrines gevolgen zullen hebben voor het dagelijkse leven van haar aanhangers. Deze gevolgen zijn onder meer een betere bekwaamheid om zijn eigen leven te regelen, meer vaardigheden en een betere instelling en meer mogelijkheden om anderen te helpen.

Kortom, we kunnen vaststellen dat de Scientology-Kerk verwacht dat haar aanhangers religieuze mensen zijn, in de zin die de analytische definities van religie aan die term toekennen. Scientology biedt inderdaad een structuur om haar volgelingen in staat te stellen om in haar voornaamste doctrines te delen, en zij verwacht dat wie deelneemt, een rechtstreekse ervaring van de ultieme werkelijkheid bereikt, informatie vergaart over de principes van zijn geloof en gevolgen ondervindt in zijn dagelijkse leven. Daarom is de Scientology-Kerk volgens de analytische definities van religie een religieuze instelling, aangezien haar verwachtingen met betrekking tot haar aanhangers overeenstemmen met wat dergelijke instellingen van religieuze individuen verwachten.

Terug naar het begin

V. Scientology en de emische definities van religie

Het "emische" gezichtspunt in de antropologie besteedt aandacht aan de classificatie van de ideeën van wie aan een bepaalde cultuur deelneemt, in tegenstelling tot het "etische" gezichtspunt, dat is afgeleid van de conceptuele classificaties van een van de theorieën van de sociale wetenschappen. Tot nu toe hebben we definities van religie aangewend die van het theoretische standpunt zijn uitgegaan, dat wil zeggen van het standpunt van sociale wetenschappers die tegenwoordig met elkaar converseren over wat maakt dat iets een religie is en wat de kenmerken daarvan zijn. In dit deel zullen wij het emische standpunt van de deelnemers in de samenleving innemen.

De vraag of Scientology een religie is volgens het emische standpunt, komt neer op de vraag of zij als dusdanig wordt beschouwd in de specifieke culturele contexten waarin zij haar activiteiten ontplooit. Aangezien de Scientology-Kerk een internationale instelling is, bevinden deze culturele contexten zich in vele landen. Deze landen vormen complexe maatschappijen en behelzen dan ook meerdere subgroepen: de scientologen zelf, de officiële instanties en degenen die zich toeleggen op de studie van religieuze onderwerpen, zijn enkele van de groepen die zich in het openbaar hebben uitgesproken over deze vraag.

In de eerste plaats kunnen we vaststellen dat scientologen zelf Scientology in hun geschriften en openbare documenten voorstellen als een religie (zie bijvoorbeeld Wat is Scientology? 1993; LRH Boekcompilaties van Wat is Scientology? 1994).

Door officiële instanties is Scientology voor wettelijke en belastingdoeleinden een religie bevonden in de landen waarin zij actief is. De overheidsinstanties die uitdrukkelijk hebben verklaard dat Scientology een religie is, zijn:

instellingen van de uitvoerende macht:

het ministerie van Onderwijs en Cultuur van Beieren, 1973; het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten, 1974; het Bureau voor sociale zekerheid van Angers (Frankrijk), 1985; de nationale Immigratie- en naturalisatiedienst van de Verenigde Staten, 1986; het district Schöneberg van Berlijn (Duitsland), 1989;

belastinginstanties:

de afdeling Administratie en financiën van Zürich (Zwitserland), 1974; de belastingdienst van Florida (Verenigde Staten), 1974; de Australische belastingdienst, 1978; het Bestuur der franchise-belastingen van Californië (Verenigde Staten), 1981; het departement Belastingen en douane van Canada, 1982; de belastingdienst van Pau (Frankrijk), 1987; de belastingdienst voor ondernemingen van Amsterdam, 1988; de belastingcommissie van Utah (Verenigde Staten), 1988; de belastingcommissie van de stad New York (Verenigde Staten), 1988; de federale belastingdienst van Duitsland, 1990; de belastingcommissie van Monza (Italië), 1990; de belastingcommissie van Lecco (Italië), 1991; de belastingdienst van de Verenigde Staten, 1993; het departement Werkgelegenheidsontwikkeling van Californië (Verenigde Staten), 1994;

juridische instanties:

het hof van beroep van Washington D.C. (Verenigde Staten), 1969; de rechtbank van het district Columbia (Verenigde Staten), 1971; de rechtbank van St. Louis (Missouri, Verenigde Staten), 1972; de rechtbank van Perth (Australië), 1970; de rechtbank van het district Stuttgart (Duitsland), 1976; de rechtbank van München (Duitsland), 1979; het hof van beroep van Parijs (Frankrijk), 1980; het hof van beroep van de staat Oregon (Verenigde Staten), 1982; het districtsgerechtshof van de Verenigde Staten in Washington, 1983; het hooggerechtshof van Massachusetts (Verenigde Staten), 1983; het openbaar ministerie van Australië, 1973; het hooggerechtshof van Australië, 1983; het districtsgerechtshof van Centraal-Californië (Verenigde Staten), 1984; het hof van beroep van Vancouver (Canada), 1984; de rechtbank van het district Stuttgart (Duitsland), 1985; het hof van beroep te München (Duitsland), 1985; de rechtbank van Padua (Italië), 1985; de rechtbank van Bologna (Italië), 1986; het landsgerechtshof van Hamburg (Duitsland), 1988; de rechtbank van Berlijn (Duitsland), 1988; de rechtbank van Frankfurt (Duitsland), 1989; de rechtbank van München (Duitsland), 1989; de rechtbank van Hannover (Duitsland), 1990; de rechtbank van Milaan (Italië), 1991; de administratieve rechtbank van Hamburg (Duitsland), 1992; het hooggerechtshof van Duitsland, 1992; de rechtbank van New York (Verenigde Staten), 1994; de fiscale rechtbank van Italië, 1994; het districtsgerechtshof van Zürich (Zwitserland), 1994; en het hooggerechtshof van Italië, 1995.

Tenslotte verwijzen studies die worden uitgevoerd door sociale wetenschappers gewoonlijk naar Scientology als een religie, waarbij ze haar beschouwen als behorend tot de groeiende groep nieuwe religieuze bewegingen. Een van de eerste studies over Scientology, een artikel van de hand van Harriet Whitehead in het boek Religious Movements in Contemporary America (Religieuze bewegingen in hedendaags Amerika), plaatst Scientology binnen de "groeiende verzameling van religieuze bewegingen die geheel buiten de joods-christelijke traditie staan" (1974:547).

Op vergelijkbare wijze plaatst de monografie van Roy Wallis The Road to Total Freedom: A Sociological Analysis of Scientology (De weg naar de totale vrijheid: een sociologische analyse van Scientology, 1977), die een analyse geeft van de historische ontwikkeling en doctrinaire en organisatorische transformaties die plaatsvonden tijdens de overgang van Dianetics naar Scientology, het onderwerp van de studie duidelijk bij de nieuwe religieuze bewegingen. Wallis beschouwt Scientology als een religie die bijzonder goed is aangepast aan de religieuze markt van de tegenwoordige westerse maatschappij - zoals Wilson jaren later zou stellen. De nadruk op de voordelen die de leden uit hun religieuze praktijk in deze wereld zullen halen, het gebruik van een eigen retoriek en een bureaucratische en rationeel opgebouwde organisatie weerspiegelen hedendaagse westerse waarden, aangezien "de rationalisatie van het leven in de wereld de instellingen waardoor verlossing wordt verkregen, naar het rationalisme heeft gevoerd" (1976:246).

In zijn artikel "Scientology as Technological Buddhism" (Scientology als technologisch boeddhisme) in het boek Alternatives to American Mainline Churches (Alternatieven voor de gewone Amerikaanse kerken, 1983) verklaart Frank Flinn dat Scientology de "interessantste van de nieuwe religieuze bewegingen" is (89) omdat zij "zovele gelijkenissen vertoont met het boeddhisme" (93).

Bryan Wilson verklaart in een hoofdstuk van zijn boek The Social Dimensions of Sectarianism (De sociale dimensies van sektarisme, 1990) dat Scientology een "geseculariseerde religie" is. Hij toont daarna aan dat zij beantwoordt aan een lijst van 20 punten die gewoonlijk kenmerkend zijn voor religies, en suggereert: "Scientology moet inderdaad worden beschouwd als religie, wegens de metafysische leer die zij verkondigt (niet omdat zij haar organisatie als kerk beschrijft), maar zij is een religie die vele van de bekommernissen van de moderne maatschappij weerspiegelt" (288). Hij vervolledigt zijn analyse met de vraag: "Als men zou moeten aangeven wat een moderne religie is, zou Scientology misschien niet blijken te passen in de geseculariseerde wereld waarin zij werkzaam is en waaraan zij het grootste deel van haar organisatiestructuur en therapeutische bekommernissen ontleent" (288).

Scientology is een van de groepen die worden besproken in een aantal van de belangrijkste boeken over de nieuwe religieuze bewegingen: New Religious Movements: A Practical Introduction (Nieuwe religieuze bewegingen: een praktische inleiding) van professor Eileen Barker (1992) en zowel de Encyclopedia of American Religions (Encyclopedie van Amerikaanse godsdiensten) als het Encyclopedic Handbook of Cults in America (Encyclopedisch handboek van sekten in Amerika) van J. Gordon Melton (1992). Scientology wordt samen met andere nieuwe religieuze groeperingen ook besproken in Cult Controversies: Societal Responses to the New Religious Movements (Controverse rond sekten: maatschappelijke antwoorden op de nieuwe religieuze bewegingen) van James Beckford (1985), Cults, Converts and Charisma: The Sociology of New Religious Movements (Sekten, bekeerlingen en charisma: de sociologie van nieuwe religieuze bewegingen) van Thomas Robbins (1991) en L'Europa delle nuove religioni (Het Europa van de nieuwe godsdiensten) van Massimo Introvigne en Jean-François Mayer (1993).

Kortom, van een ervaringsoogpunt bekeken kunnen we vaststellen dat Scientology als religie is beschouwd in de culturele omgevingen waarin zij actief is, onder meer in de uitspraken van overheidsinstanties, door leden van de Kerk en door sociale wetenschappers die onderzoek naar nieuwe religieuze bewegingen hebben verricht.

Terug naar het begin

VI. Conclusies

Als resultaat van de analyse die wij hier hebben uitgevoerd, kunnen we concluderen dat Scientology een religie is in alle opzichten die in de huidige sociaal-wetenschappelijke discussie van de definitie van deze term aan bod komen en die wij in dit werk hebben besproken.

Net zoals in de meeste religies die internationaal de "religieuze beroering" van de afgelopen tientallen jaren uitmaken (onder meer de religies van oosterse origine, de pinksterbeweging en de Afro-Amerikaanse religies), bekleden religieuze ervaringen die buitengewoon en niet-alledaags zijn, een centrale plaats in Scientology. Net zoals in andere religies zijn dergelijke ervaringen enerzijds gemotiveerd, gereguleerd en geïnterpreteerd door doctrines, en worden zij anderzijds opgevat als bewijs van de juistheid van de kosmische visie die er door de groep op na wordt gehouden. Scientology voldoet daarom aan de substantieve definities van religie die tegenwoordig in de sociale wetenschappen worden gehanteerd. Scientology beantwoordt ook aan het begrip religie zoals dat tegenwoordig wordt gedefinieerd vanuit een functionalistisch standpunt, aangezien het een geheel van geloofsopvattingen is waardoor een groep mensen de fundamentele problemen van het leven duidt, zoals ongerechtigheid, lijden en de zoektocht naar de zin van het bestaan, alsmede een geheel van praktijken waarmee zij dergelijke problemen aangaan en bedoelen te overstijgen. Zoals de meeste religies beweert Scientology het mysterie van het leven te hebben blootgelegd. Scientology beweert geen arbitraire zin voor het menselijk leven te verkondigen, maar de ware zin te hebben ontdekt. Hierdoor onderscheidt zij zich van humanistische zienswijzen: ze legt geen ethische normen en waarden op, noch stelt ze die voor, om het menselijk leven zinvol te maken. Integendeel, Scientology beweert werkelijk te weten wat de mens en wat de zin van zijn leven is. Tegelijkertijd, en ondanks het gebruik van een soortgelijk vocabulaire, kan Scientology duidelijk van de wetenschappen worden onderscheiden, aangezien zij niet alleen wenst te beschrijven hoe dingen gebeuren, geen vragen formuleert en geen hypothesen voorstelt die kunnen worden tegengesproken en later verfijnd. Scientology beweert echter de ware oorzaken te hebben ontdekt en biedt aan om die kennis met iedereen te delen. Daarom beantwoordt Scientology aan de vergelijkende definities van religie die religie onderscheiden van de humanistische zienswijzen.

De Scientology-Kerk verwacht dat haar aanhangers religieuze mensen worden, in de zin die de analytische definities van religie aan die term toekennen. Scientology biedt inderdaad een samenhangend systeem van geloofswaarheden om haar aanhangers in staat te stellen in haar voornaamste doctrines te delen. Zij verwacht dat zij deelnemen aan rituele handelingen en een rechtstreekse ervaring van de ultieme werkelijkheid bereiken, informatie vergaren over de beginselen van hun geloof en gevolgen ondervinden in hun dagelijkse leven. Daarom vormt de Scientology-Kerk volgens de analytische definities van religie een religieuze instelling, aangezien haar verwachtingen met betrekking tot haar aanhangers overeenstemmen met wat dergelijke instellingen van religieuze individuen verwachten.

Van een emisch standpunt bekeken, stellen we tenslotte vast dat Scientology als religie wordt beschouwd in de meeste culturele omgevingen waarin zij actief is, onder meer in de uitspraken van overheidsinstanties, leden van de Kerk en sociale wetenschappers die onderzoek naar nieuwe religieuze bewegingen hebben verricht.

In dit artikel hebben wij de overeenkomst beschouwd tussen Scientology en de moderne definities van religie die in het vakgebied der sociale wetenschappen worden gehanteerd. Scientology lijkt echter ook te beantwoorden aan de definities van religie die zowel in de antropologie als in de sociologie als "klassiek" worden beschouwd. In de sociologie verkoos Max Weber, die wordt beschouwd als de "vader" van de godsdienstsociologie, de term niet te definiëren (1964:1). Hij deelde de bekende religies volgens een groot aantal criteria echter uiterst nauwkeurig in een groot aantal soorten in. Scientology lijkt overeen te stemmen met een bepaald soort van "verlossingsreligies" die worden voorgesteld als een weg tot bevrijding van de ziel van reïncarnatie of de cyclus van geboorte en dood (146). Onder de verlossingsreligies zou Scientology volgens de Weberiaanse criteria worden ingedeeld bij die religies die:

* gesticht werden door een profeet die een doctrine opstelde die gericht was op het mogelijk maken van de verlossing van de mensheid (46);

* gesystematiseerde rituelen hebben in een uitgebreid geheel van wetten die slechts via een speciale opleiding kunnen worden geleerd (154);

* verklaren dat verlossing kan worden bereikt door een religieuze inspanning die gericht is op het vervolmaken van zichzelf (156);

* een procedure hebben ontwikkeld om de religieuze consecratie van de persoonlijkheid te bereiken (156); en

* verklaren dat de consecratie van de persoonlijkheid inhoudt dat bovenmenselijke vermogens en de mogelijkheid om bovenmenselijke handelingen te verrichten worden bereikt (157).

De overeenkomst tussen Scientology en dit soort verlossingsreligie (zoals bepaald volgens de categorieën van Weber) wordt duidelijk uitgedrukt in de volgende alinea uit Wat is Scientology?

In tegenstelling tot [wat wordt beweerd door] hen die onderrichten dat de mens niet kan verbeteren en dat een jaar of zeventig in een lichaam het enige is dat men kan verwachten, bestaan er hogere toestanden dan die van de sterfelijke mens. De toestand van OT bestaat echt en mensen bereiken die toestand ook. Zoals elke andere verwezenlijking in Scientology, wordt hij geleidelijk bereikt. [...] Sommige wonderen van het leven zijn pas voor de allereerste keer ten volle aan het licht gebracht op de OT-niveaus. Een van de belangrijkste van deze wonderen is de kennis van onsterfelijkheid en vrijheid van de cyclus van geboorte en dood. De weg is waarachtig en duidelijk aangegeven. Het volstaat om de voeten op de eerste sport van de ladder te zetten om op te klimmen naar Clear en vandaar hogerop naar het niveau van Opererende Thetan. Door auditing kan het individu de afstand overbruggen van homo sapiens, met zijn drugs, pijn, problemen, zorgen en vrees, naar hogere toestanden en naar vrijheid als een spiritueel wezen. Zulke toestanden kunnen alleen via auditing worden bereikt. Ze bestaan echter, liggen binnen bereik en geven een wezen zijn volledige natuurlijke vermogens terug.

In de antropologie wordt de definitie van religie van sir Edward Tylor als de meest klassieke beschouwd. Hij karakteriseerde religie als "het geloof in geestelijke wezens" (Evans-Pritchard 1976:14-15). Met betrekking tot deze definitie is het centrale geloof van Scientology, zoals reeds eerder werd uiteengezet, dat de mens een thetan is, een geestelijk wezen dus. Het handboek over Scientology zegt hierover aan zijn lezers:

U bent een thetan, een spiritueel wezen. Niet uw ogen, niet uw verstand, maar u zelf. U hebt niet een thetan, iets dat u van zichzelf verwijderd houdt, u bent een thetan. U kunt niet spreken over mijn thetan, maar alleen over mij. Hoewel veel van wat Scientology gelooft, in de leer van vele andere grote filosofische tradities kan worden teruggevonden, biedt Scientology iets volkomen nieuws: een exacte weg waarmee iedereen de waarheid en eenvoud van zijn spirituele zelf kan terugvinden. (1994)

Dr. Alejandro Frigerio Buenos Aires,1996