Het Enneagram

Gedachten en gevoelens van collega's in kaart

Het enneagram wint snel aan populariteit. Niet alleen in de new age wereld, ook het zakenleven lijkt het enneagram ontdekt te hebben. Niet zo verwonderlijk, vindt psychologe Jacqueline Piederiet. "Met behulp van het enneagram haal je het beste uit jezelf en uit anderen."

tekst Annemarieke Piers

Waarom vindt de één succes belangrijk en de ander niet? Hoe komt het dat de één onder druk uitstekend presteert en de ander er alleen maar zenuwachtig van wordt? Moeilijke vragen, zo lijkt het. Maar het enneagram kan hier uitkomst bieden, weet psychologe Jacqueline Piederiet. "Het enneagram beschrijft negen persoonlijkheidstypen die hun eigen stijl van waarnemen en informatieverwerking hebben. Ons persoonlijkheidstype zorgt ervoor dat we reageren zoals we reageren.

De Perfectionist, de Gever, of de Succesvolle Werker, ieder type reageert op zijn eigen manier op de omgeving. De persoonlijkheidstypes van het enneagram klinken als een simpele indeling van mensen. Het heeft iets weg van de horoscoop in een tijdschrift. Maar het enneagram is meer dan dat", aldus Piederiet. "Het is een middel om snel tot iemands kern door te dringen.

Als je weet welk type je bent, weet je ook wat je talenten en valkuilen zijn. Het enneagram legt verborgen motivatiepatronen bloot, en als we deze van onszelf en anderen leren kennen, zullen we elkaar beter begrijpen en tot een goede samenwerking kunnen komen. Bijvoorbeeld de Romanticus is empathisch en staat open voor diepe emoties. Hij kan anderen goed bijstaan in een crisis. Je kunt met hem pijn delen en ervan uitgaan dat hij je begrijpt. De Levensgenieter daarentegen doet graag gezellige dingen met je en gaat liever niet zo diep en langdurig op in de ellende. De Romanticus is dus goed in 'pijn-communicatie' en de Levensgenieter in 'mooi-weer-gesprekken'. Dat betekent niet dat je met de Romanticus geen plezier kunt maken en met de Levensgenieter geen verdriet kunt delen. Elk type kan in principe alles, maar heeft zijn natuurlijke voorkeuren en talenten. Als je je eigen voorkeuren en die van anderen weet, en je laat ieder in z'n eigen waarde, dan kun je het beste uit jezelf en uit anderen halen.

Piederiet kwam vijf jaar geleden via via in contact met het enneagram. Voorheen gebruikte Piederiet in haar praktijk persoonlijkheidstyperingen uit de reguliere psychologie. Heel werkbaar, maar niet zo duidelijk en succesvol als het enneagram, ontdekte ze. "Het enneagram geeft snel inzicht in hoe je in het leven staat. Het wijst je op je valkuilen en talenten. Vaak valt alles ineens op z'n plaats. Het enneagram biedt mensen een duidelijke structuur in bun chaos van gedachten en gevoelens. Het model geeft aan 'wat bij wie hoort'. Perfectionisten kijken bijvoorbeeld heel kritisch naar zichzelf en anderen. Als je je sterk bekritiseerd voelt door een Perfectionist, weet je dat je je deze kritiek niet sterk hoeft aan te trekken, omdat Perfectionisten nou eenmaal heel kritisch in het leven staan. Dat hoort bij hen."

Menselijk gedrag in systemen onderbrengen is al zo oud als de mensheid. Aristoteles en Hypocrates deden het al. En nog steeds houdt de moderne psychologie zich bezig met het bepalen van persoonlijkheidstypen. Doel van dit onderbrengen in 'hokjes' is om het menselijk gedrag voorspelbaar en beheersbaar te maken, zodat het beïnvloedbaar wordt. Het enneagram beschrijft negen persoonlijkheidstypes: de Perfectionist, de Gever, de Succesvolle Werker, de Romanticus, de Waarnemer, de Loyalist, de Levensgenieter, de Baas en de Bemiddelaar. Piederiet: "Het enneagram maakt onderscheid tussen 'essentie' of 'ware zelf' en 'persoonlijkheid' of 'valse zelf'. Als pasgeborene bestaat er nog geen verschil tussen onszelf en de omgeving. We zijn essentie. Maar we ontdekken al snel dat de kans op overleven toeneemt als we ons aanpassen aan de omgeving. Deze aanpassing is het ontwikkelen van een persoonlijkheidstype."

Vanzelfsprekend is het ook in werksituaties handig te weten welk type je bent en welk type je manager is. Op die manier kun je optimaal communiceren met elkaar en zo dus optimaal functioneren. Piederiet geeft een voorbeeld: "Als je manager een Baas is (type 8) zal hij zeer duidelijk de leiding nemen. Hij zal zijn irritaties direct uitspreken en je zeggen waar het op staat. Dit type manager wil ook graag weten waar jij staat. Het is dus belangrijk dat je je eigen standpunt duidelijk naar voren brengt en niet bang bent voor conflicten. De Baas heeft behoefte aan controle en wil daarom goed geïnformeerd worden over wat er gaande is.

Uiteindelijk zal een manager van dit type loyaal zijn en je niet snel laten vallen wanneer er iets is misgegaan. Als een secretaresse een Succesvolle Werker (type drie) is, zal zij zeer efficiënt en productief zijn. Zij neemt veel hooi op haar vork en zegt niet gauw wanneer het haar teveel is. Een manager die zijn type Drie secretaresse graag lang bij zich wil houden, doet er daarom goed aan haar inzet duidelijk te waarderen en er zorg voor te dragen dat ze niet overwerkt raakt." Heel handig dus om te weten tot welk type je behoort. Maar eenvoudig is het niet, waarschuwt Piederiet. "Kennismaken met het enneagram is verhelderend, maar ook confronterend. Het houdt ons een spiegel voor en dat betekent dat we niet meer kunnen doen alsof. Onze kwetsbare kanten komen aan het licht. Maar vergis je niet: het hebben van een persoonlijkheidstype is niet slecht. Sterker nog, we hebben het nodig om te kunnen overleven. De kunst is je type de baas te worden en bewust te kiezen voor hoe je wilt reageren in plaats van je te laten domineren door je afweerstrategie. Het ene type is niet beter dan het andere type. Elk type heeft zijn sterke en zwakke kanten. Daarbij is typeren volgens het enneagram iets anders dan discrimineren en stereotyperen. Met alleen een beschrijving van iemands persoonlijkheidstype heb je nog geen volledig beeld van iemand. Daarvoor moet je altijd iemands unieke eigenschappen leren kennen."

Het beantwoorden van een uitgebreide vragenlijst kan je helpen te bepalen tot welk type je hoort. De beste methode blijft echter een uitgebreid interview met een enneagramdeskundige.

Hieronder volgt een korte samenvatting van de vragen zoals beschreven in het boek 'Welk type ben ik?' door Kathleen V. Hurley en Theodore E. Dobson. Een positief antwoord op de vragen bij een bepaald type, duidt op inschaling onder dat type. Voor een uitgebreide beschrijving van het enneagram kun je ook het Handboek Enneagram erop naslaan, uit het Amerikaans vertaald door Jacqueline Piederiet.

Het enneagram geeft elk type een aantal waarschuwingen voor verval tot ineffectiviteit en tips om jezelf te verbeteren. Als je vanaf je persoonlijkheidstype de richting van de pijl volgt, kom je bij het zogenaamde stresspunt. Onder druk heb je de neiging de negatieve eigenschappen van dat type over te nemen. De gestresste Een heeft bijvoorbeeld de neiging de negatieve eigenschappen van de Vier over te nemen. Ga je tegen de richting van de pijl in, dan kom je bij het zogenaamde leerpunt. Door de positieve kanten van dat persoonlijkheidstype over te nemen, verbeter je de persoonlijke effectiviteit. Zo zal de Vier efficiënter worden als hij de positieve kanten van de Een overneemt.

Type Een: De perfectionist
1. Denk je voortdurend aan manieren waarop je iets beter had kunnen doen?
2. Spreekt er in je geest een stem die alles wat jij doet en veel van wat anderen doen, bekritiseert?
3. Overkomt het je vaak dat je je verlangens of kansen moet ontzeggen, omdat mensen in je omgeving hun behoeften beter verwoorden of agressiever onder de aandacht brengen?

 Tips voor het vermijden van valkuilen
Het is niet erg om boos te zijn. Laat je woede eens gaan in je fantasie. Een fout maken is niet zo erg. Je kunt van je fouten leren. Wat er volgens jou moet gebeuren kan wat anders zijn dan wat er echt moet gebeuren.

 Goede raad voor omgang met type Een
Geef vooral opbouwende kritiek. Geef je eigen fouten toe tegenover de Een. De Een heeft moeite met generalisaties. Hou daar rekening mee.

Type Twee: De Gever
1. Ben je gevoelig en reageer je gevoelig op de pijn van de mensen om je heen, dat andere mensen je welwillend bestempelen als 'gedachtelezer'?
2. Vind je het moeilijk je ten aanzien van tijd en energie te beperken wanneer anderen je nodig lijken te hebben?
3. Betekent de organisatie van je persoonlijk leven een strijd - in die zin dat je maar een paar projecten afrondt?

 Tips voor het vermijden van valkuilen
Er is niks mis met je behoefte aan liefde.
Jaloerse gevoelens kunnen je dichter bij je eigen behoeftes brengen. Stel jezelf de vraag: 'Wat levert het me op als ik anderen help'?

 Tips voor de omgang met type Twee
Waardeer de Twee niet alleen om zijn of haar zorgzaamheid, maar leg de nadruk op de persoon zelf. Wees voorzichtig met kritiek. De Twee kan kritiek op zijn of haar werk als een persoonlijke afwijzing opvatten.
De Twee doet alles om anderen te behagen. Geef daarom duidelijk aan wat je precies van de Twee wilt.

Type Drie: De Succesvolle Werker
1. Vind je wel eens dat je te cynisch of te argwanend bent omdat je intuïtief de verborgen beweegredenen van anderen lijkt te kennen?
2. Kun je in het gezelschap van anderen positief, optimistisch en vrolijk zijn ook al voel je je heel anders?
3. Waak je ervoor emotioneel te kwetsbaar te worden of te afhankelijk, zelfs van mensen die je het meest nastaan, omdat je bang bent dat je gemanipuleerd wordt?

Tips voor het vermijden van valkuilen
In je fantasie zet je je falen vaak in iets positiefs om.
Werk niet aan een stuk door, neem op tijd een break.
Vraag jezelf: wat levert het me op om hard te werken?

Tips voor de omgang met type Drie
De Drie heeft ook emotionele behoeften.
Zorg dat de Drie zich leert ontspannen.
Hou er rekening mee dat de Drie moeilijk kan omgaan met angst en twijfel.

Type vier: De Romanticus
1. Vind je dat het samenzijn met anderen, het koesteren van persoonlijke relaties en een volstrekte loyaliteit jegens mensen van wie je houdt de natuurlijke gaven zijn die in jouw leven de belangrijkste bron van plezier zijn?
2. Is zelfs in je intiemste relaties angst voor verlies of verlating er de oorzaak van dat je te kampen hebt met gevoelens van jaloezie en bezitsdrang?
3. Ben je geneigd taken waarvoor je je moet concentreren op details, of om lees- en schrijfwerk te vermijden voor je uit te schuiven, omdat je ze vervelend en deprimerend vindt?

Tips voor het vermijden van valkuilen
Blijf niet hangen in verdriet. Rouw een periode en laat het daarna los. Vraag jezelf af wat het gevoel 'ik ben anders, niemand begrijpt mij' je oplevert.
Er is een verschil tussen je echte gevoelens en je gedramatiseerde emoties.

Tips voor de omgang met type Vier
Wijs de Vier op wat er wel is in het hier en nu.
Blijf met beide benen op de grond staan en laat je niet meeslepen in de grote emoties van de Vier. Probeer de Vier de aandacht ook op de omgeving te laten richten en niet alleen op zichzelf.

Type vijf: De Waarnemer
1. Hou je ervan lange perioden alleen door te brengen, en heb je dat zelfs nodig, om over belangrijke dingen van het leven na te denken en die op een rij te zetten?
2. Heb je een onlesbare dorst naar nieuwe ervaringen, nieuwe avonturen of nieuwe kennis en vind je herhalingen al snel saai?
3. Heb je over het algemeen een mening die afwijkt van die van anderen en verbaas je je dan over het ontbreken van rationele overwegingen in hun conclusies?

Tips voor het vermijden van valkuilen
Het analyseren van emoties is wat anders dan emoties voelen.
Emoties toelaten houdt niet automatisch in dat je gekwetst wordt. Boekenkennis is leuk, maar levenservaring levert je meer op.

Tips voor de omgang met type Vijf
Hou rekening met de grenzen van de Vijf.
Laat de Vijf je sociale vaardigheden zien en wees zo een voorbeeld. Vijven kunnen 'ontdooid' worden. Doe dat met gepaste spontaniteit.

Type zes: De Loyalist
1. Vind je het 's ochtends een stimulerende gedachte dat je die dag een volle agenda hebt met uiteenlopende activiteiten?
2. Vind je het over het algemeen prettiger vrienden thuis te ontvangen, ook al betekent dat voor jou meer werk?
3. Vind je dat toewijding aan huis, gezin, huwelijk en/of de gemeenschap de fundamentele waarden zijn waarop je je leven baseert?

Tips voor het vermijden van valkuilen
Schaam je niet voor je angst. spreek het uit.
Vraag jezelf: wanneer neemt bij mij het denken het over van het voelen?
Jouw eeuwige twijfel kan de daadkracht van anderen frustreren. Besef dat.

Tips voor de omgang met type Zes
Wees eerlijk tegen de Zes.
Probeer je woede te doseren naar de Zes.
Neem ook de irreële angsten van de Zes serieus.

Type zeven: De Levensgenieter
1. Voel je wanneer er een gespannen situatie ontstaat, een bijna onbedwingbare behoefte in lachen uit te barsten of vaak met een goed gekozen opmerking te wijzen op het absurde van het geheel?
2. Wanneer je problemen ziet, begin je dan vrijwel onmiddellijk naar oplossingen te zoeken?
3. Ervaar je een gevoel van weerzin wanneer iemand je vertelt hoe begaafd je bent of welke mogelijkheden je allemaal hebt, omdat je weet dat daarachter de verwachting ligt dat je op een zinvollere manier met je leven om zou moeten gaan?

Tips voor het vermijden van valkuilen
Om pijn te vermijden vlucht je in positieve dromen.
Vraag jezelf 'Wanneer kan ik moeilijk mijn grenzen stellen?'
Je hebt de neiging om negatieve gevoelens om te buigen in positieve.

Tips voor de omgang met type Zeven
Steun de Zeven in het voelen van negatieve emoties.
Laat je niet misleiden door de charme van de Zeven.
Steun de Zeven zich in één ding totaal te verdiepen.

Type acht: De Baas
1. Heb je in situaties die belangrijk voor je zijn, vaste duidelijke ideeën over wat goed en verkeerd is?
2. Vind je over het algemeen dat je op je hoede moet zijn voor mensen met verborgen bedoelingen?
3. Vind je die mensen het meest irritant en het moeilijkst in de omgang die om de zaak heen draaien en nooit onomwonden zeggen wat ze op hun hart hebben?

Tips voor het vermijden van valkuilen
Word niet direct boos. Tel eerst eens tot tien.
De oorzaak van problemen ligt niet altijd in de omgeving.
Je kunt zo krachtig overkomen, dat je anderen afschrikt.

Tips voor de omgang met type Acht
De Acht heeft ook zachte kanten. Waardeer dat.
De Acht houdt van vechten. Het is een manier om vertrouwen te winnen. Hou daar rekening mee. Voorkom een machtsstrijd met de Acht.

Type negen: De Bemiddelaar
1. Vindt men je een laconiek, innemend, nuchter en verstandig iemand, ook als je je van binnen heel anders voelt?
2. Is er in je huis een ruimte waar je je prettig en ontspannen voelt en waar je over het algemeen gaat zitten om na te denken, te lezen of te ontspannen?
3. Voel je je bij een meningsverschil zo onbehaaglijk dat je over het algemeen je best doet het te vermijden, zo sterk zelfs dat je de kamer uitloopt op het moment dat er zich een aandient?

 Tips voor het vermijden van valkuilen
Wees niet bang om voor je eigen mening uit te komen.
Nee zeggen is niet erg.
Je hebt de neiging opkomende gevoelens te verdoven met aangename bezigheden. Besef dat.

Tips voor de omgang met type Negen
Voor de negen is het handig structuur te hebben in de bezigheden. Help de Negen met het aanbrengen van structuur.
De Negen heeft de tijd nodig om een eigen standpunt in te nemen. Geef hem die tijd.
Het doormaken van veranderingen is niet makkelijk voor de Negen. Steun hem erbij.

EPILOOG

Secretaressen van het Jaar en het enneagram

In het kader van de verkiezing Secretaresse van het Jaar onderzocht psychologe Jacqueline Piederiet welk van de negen types van het enneagram het meest geschikt is voor een baan als secretaresse. Hiervoor interviewde Piederiet de voormalige Secretaressen van het Jaar. Met een opvallend resultaat. Het blijkt dat op twee na alle ondervraagden tot het type Drie behoren, de Succesvolle Werker. Kenmerken van de Succesvolle Werker zijn daadkrachtig, enthousiast, efficiënt en doelgericht. Succesvolle Werkers zijn in staat om meerdere taken tegelijk uit te voeren, geloven in hun eigen kunnen en kunnen anderen hiervan ook overtuigen. Ze nemen het imago aan dat de omgeving van hen verwacht, kunnen goed leidinggeven, kunnen de boel op gang brengen en goed concurreren. Maar het wil niet zeggen dat alle Succesvolle Werkers per definitie een goede directiesecretaresse zullen zijn. Unieke levenstoop, ontwikkeling en talenten bepalen natuurlijk uiteindelijk hoe iemand zijn of haar persoonlijkheidstype vorm geeft.